بیلی روبین یا bilirubin در آزمایش نشانگر سطح این ماده در خون است. دلایل زیادی ممکن است وجود داشته باشد که پزشک این آزمایش را درخواست کند. بیلی روبین به طور طبیعی در بدن تولید و دفع میشود و در شرایط بخصوصی میزان این ماده ممکن است افزایش یا کاهش شدید داشته باشد که هر کدام بسته به اینکه علت این تغییر میزان چیست میتواند علائم متفاوتی داشته باشد. در این مطلب از سلامتانه با هم به بررسی bilirubin در آزمایش میپردازیم.
بیلی روبین چیست؟
شاید بارها کلمه بیلی روبین در آزمایش را دیده باشید یا نام آن به گوشتان خورده باشد، این ماده در حقیقت یک فرآورده جانبی در ضمن تولید و مرگ گلبول های قرمز است. سلول های اصلی خون، گلبول های قرمز هستند که وظیفه جابه جاییی گاز های تنفسی ویکسری مواد دفعی را در سراسر بدن بر عهده دارند. در بدن هریک از ما چندین میلیون از این سلول ها وجود دارد و در هر ساعت از شبانه روز تعدادی از این سلول ها میمیرند و تعداد دیگری جای آن هارا میگیرند. در حالت طبیعی وقتی گلبول های قرمز میمیرند، بیلی روبین که یک رنگدانه زرد-قهوه ای است، یک فرآورده جانبی است که ایجاد میشود و بدن به وسیله کبد و بیشتر از طریق صفرا آن را دفع میکند.
حالا اگر شرایطی ایجاد شود که کبد مشکل داشته باشد یا تولید بیلی روبین زیادتر از ظرفیت دفعی کبد باشد، میزان bilirubin در آزمایش افزایش می یابد. در شرایط دیگری نیز ممکن است به دلیل کمخونی های شدید یا بیماری های خاصی میزان این ماده در خون افت شدید داشته باشد هرچند که افزایش این ماده مهم تر از کم بودن آن است.
بیلی روبین در آزمایش
بیلی روبین در خون ما به دو شکل در اتصال به پروتئین و آزاد وجود دارد که شکل آزاد آن با نام های بیلی روبین غیر مستقیم یا غیرکنژوگه نیز شناخته میشود و بیلی روبین در آزمایش معمولا به شکل Indirect bilirubin یا Unconjugated bilirubin نمایش داده میشود. بیلی روبین متصل به پروتئین نیز با نام های بیلی روبین مستقیم و کنژوگه خوانده میشود و به شکل Direct bilirubin یا Conjugated bilirubin نیز نمایش داده میشود. همچنین میزان کلی بیلی روبین نیز اندازه گیری میشود که مجموع بیلی روبین های مستقیم و غیر مستقیم است که به شکل Total bilirubin یا TBIL نشان داده میشود. یک مورد کمتر معمول دیگری از بیلی روبین که در آزمایش سنجنیده میشود نیز وجود دارد که بیلی روبین دلتا نام دارد و زمانی درخواست میشود که دفع بیلی روبین کنژوگه در کبد دچار مشکل شده باشد.
هدف از سنجش بیلی روبین (bilirubin) در آزمایش چیست؟
همانطور که گفتیم با توجه به منشا تولید و شیوه دفع این ماده، معمولا افزایش یا کاهش آن به دلیل بیماری های خون یا کبد است که معمولا علائم عمومی مانند ضعف، بیحالی، خستگیف زردی، و… ایجاد میکنند و درواقع جزئی از چک آپ عمومی است که معمولا توسط پزشکان درخواست میشود. بیلی رو بین در آزمایش خون و ادرار قابل اندازه گیری است و باتوجه به دید بالینی پزشک ممکن است یکی از این دو مورد یا هردو را درخواست کند.
معمولا علائمی که ممکن است باعث شود نیاز به سنجش بیلی روبین باشد عبارتند از:
- ضعف
- بیحالی
- خستگی
- زردی (یرقان)
- تهوع و استفراغ مکرر
- درد سمت راست شکم یا شانه راست
- عدم تحمل غذاهای چرب
- کم خونی های همولیتیک
- مشکلات خواب
- خارش
- و…
سنجش bilirubin در آزمایش نوزادان
در بعضی از نوزادان بعد از تولد ممکن است هنوز کبد به طور کامل توانایی دفع بیلی روبین را نداشته باشد و این ماده در آزمایش آن ها افزایش داشته باشد. معمولا تا یک هفته بعد از تولد این موضوع برطرف میشود و یرقان فیزیولوژیک نوزادی نام دارد. در بعضی نوزادان دیگر نیز ممکن است وضعیت بیشتر بطول بیانجامد و نیاز به مداخله باشد. بالا بودن طولانی مدت بیلی روبین در نوزادان باعث عارضه ای به نام کرن ایکتروس میشود که در این بیماری به اعصاب و مغز نوزاد آسیب وارد میشود.
تفسیر و علل بالا بودن بیلی روبین در آزمایش
همانطور که گفتیم شرایط گوناگونی ممکن است باعث کاهش و افزایش بیلی روبین در آزمایش شود که معمولا کم بودن آن حتی اگر خیلی کم باشد، نشانگر وضعیت بیماری نیست لذا در این مطلب به بیان علل مختلف مقادیر بالای بیلی روبین در آزمایش بسنده میکنیم. مقادیر طبیعی بیلی روبین در آزمایش عبارتند از:
- بیلی روبین مستقیم: ۰.۱ – ۰.۳ mg/dl
- بیلی روبین غیر مستقیم: ۰.۲ – ۰.۷ mg/dl
- بیلی روبین توتال: ۰.۳ – ۱ mg/dl
همانطور که گفتیم بالا بودن میزان بیلی روبین در آزمایش یا به علت افزایش تولید این ماده است یا در شرایط اخلال در دفع آن. اینکه بیلی روبین مستقیم بالاست یا غیر مستقیم یا هردو، همچنین با کمک بررسی سایر موارد دیگر مرتبط در آزمایش مثل ALT در آزمایش خون میتوان به نتیجه رسید که علت افزایش بیلی روبین در آزمیاش ناشی از چه شرایطی است که طبیعتا باید توسط پزشک، با درنظر گرفتن علائم و همچنین سایر موارد در آزمایش، انجام شود.
با توجه به اینکه بیلی روبین کنژوگه محلول در آب است معمولا در ادرار هم دیده میشود و به همین دلیل است که بیلی روبین در آزمایش ادرار نیز گاهی ممکن است سنجیده شود. افزایش بیلی روبین کنژوگه بیشتر مرتبط با ناتوانی بدن در دفع صحیح است که بیشتر در بیماری هایی مثل سنگ کیسه صفرا، کله سیستیت و…دیده میشود.
ورزش شدید نیز میتواند باعث افزایش بیلی روبین شود که موقت است.
افزایش تولید بیلی روبین
با توجه به اینکه بیلی روبین از مرگ گلبول های قرمز حاصل میشود، لذا هر عاملی که باعث افزایش مرگ و میر گلبول های قرمز شود باعث افزایش در میزان بیلی رو بین در آزمایش میشود. بیماری ها و شرایط عمده این حالت عبارتند از:
- کمخونی داسی شکل
- PNH (هموگلوبینوری حمله ای شبانه)
- تالاسمی آلفا و بتا تالاسمی
- ابتلا به انگل های خونی مثل مالاریا
- فاویسم
- واکنش ناشی از تزریق خون نامتجانس
- و …
اختلال در دفع و متابولیسم صحیح بیلی روبین
اخلال در دفع بیلی روبین به طور عمده ناشی از بیماری ها و شرایط درگیر کننده کبد است. بیماری های کبدی که ممکن است با افزایش بیلی روبین در آزمایش همراه باشند عبارتند از:
- سیروز کبدی
- هپاتیت
- انگل های کبدی مثل فاسیولا هپاتیکا
- کلانژیت
- آسیب های حاد کبد
- انسداد مجاری صفراوی که میتواند ناشی از سنگ، تومور، انگل یا…. باشد.
- ویروس EBV و ویروس CMV
همچنین چهار بیماری مهم مادرزادی وجود دارد که در آن ها متابولیسم طبیعی بیلی روبین دچار مشکل است و شخص در آزمایش های خود همیشه بیلی روبین بالا دارد. این بیماری ها عبارتند از:
- سندرم ژیلبرت
- سندرم کریگلر نجار
- سندرم دوبین جانسون
- بیماری روتور
داروها
مصرف بعضی از دارو ها میتواند باعث مرگ گلبول های قرمز شود یا با تاثیری که بر کبد دارند متابولیسم بیلی روبین را دچار اخلال کنند و در نتیجه باعث افزایش بیلی روبین در آزمایش شوند. مهم ترین این موارد عبارتند از:
- کورتیکواستروئیدها
- دی فنیل هیدانتین
- فنوتیازین
- پنی سیلین
- اریترومایسین
- کلیندامایسین
- کپتوپریل
- آمفوتریسین بی
- سولفونامیدها
- ایزونیازید
- آلوپرینول
- متبل دوپا
- ایندومتاسین
- قرص های ضدبارداری
- پروکائین آمید
- تالبوتامید
- و…
درصورتی که به دلیل مصرف دارویی بیلی روبین شما افزایش پیدا کرد، به هیچ عنوان خودسرانه مصرف دارو را قطع نکنید و حتما به پزشک خود مراجعه کنید.
