سنگ صفرا یکی از بیماری های رایجی است که عموما به جراحی ختم میشود . بسیاری از افراد در کیسه صفرای خود سنگ دارند اما تظاهرات بالینی ندارند. در این مقاله ما پس از نگاهی گذرا به فیزیولوژی کیسه صفرا به بررسی انواع سنگ صفرا، علت ایجاد آنها، تشخیص و درمان آن میپردازیم .
همچنین در سایت سلامتانه میتوانید با کله سیستیت و سایر بیماری های مربوط به کیسه صفرا نیز آشنا شوید.
اسفنکتر اودی که در ناحیه آمپول واتر قرار دارد در زمان گرسنگی منقبض شده و موجب می شود حدود نیمی از صفرا از طریق مجرای سیستیک به کیسه صفرا منحرف شود لذا صفرا در کیسه صفرا ذخیره و تلغیظ می شود. در هنگام غذا خوردن کله سیستوکینین از روده کوچک آزاد شده و موجب شل شدن اسفنکتر ادی شده و لذا صفرا به روده کوچک ترشح میشود.
۱۵ تا ۱۰ درصد از بالغین دچار سنگ های صفراوی هستند
انواع سنگ صفرا و علت تشکیل آنها
سنگ صفرا انواع مختلفی دارد و بر اساس ساختار سنگ عموما به دو شکل تقسیم میشوند:
- ۷۵ درصد سنگ های صفراوی عمدتاً از کلسترول تشکیل یافته‌اند.
- ۲۵ درصد سنگ های صفراوی سنگ های پیگمانی هستند که از بیلی‌روبینات کلسیم و دیگر نمک های کلسیم ساخته شدند
سنگهای پیگمانته سیاه صفراوی از «بیلی‌روبینات کلسیم» تشکیل شده اند و در صفرای استریل در کیسه صفرا ایجاد می گردند. این نوع سنگ ها در بیماری های همولیتیک مزمن، سیروز و بیماران با رزکسیون ایلئوم شایع‌تر هستند.
سنگ های پیگمانته قهوه ای صفراوی از نمک های کلسیم تشکیل شده اند و در مجاری صفرا ایجاد می شوند و در شرایط عفونت مجرا شکل میگیرند.
بیشتر بخوانید: بیلی روبین در آزمایش
سنگ صفرا چگونه ایجاد میشود؟
سنگ های پیگمانی که کمتر شایع هستند در بالا ذکر شدند اما سنگ های کلسترولی که شایع تر هستند سه عامل اصلی در ایجاد آن ها وجود دارد که عبارتند از :
- فوق اشباع شدن صفرا از کلسترول
- هسته سازی
- کاهش تحرک کیسه صفرا
یکسری عوامل هستند که باعث میشوند کلسترول در کیسه صفرا اشباع شود و به طبع آن ایجاد سنگ در کیسه صفرا بیشتر شود، این عوامل؛ عوامل مختلفی هستند مثل : استروژن، مولتی پاریتی، OCP، چاقی، کاهش وزن سریع؛ بیماری های ایلئوم ترمینال و… که میزان اشباع کلسترول صفرا را افزایش می‌دهند.
عوامل دیگری هستند که باعث میشوند کیسه صفرا مستعد ایجاد سنگ شود. یعنی این عوامل باعث میشوند هسته های ایجاد سنگ در کیسه صفرا شکل بگیرد و سنگ سازی در کیسه صفرا افزایش یابد مثل : انگل ها ، عفونت های راجعه باکتریایی و آنتی بیوتیک ها.
دسته عوال دیگرر باعث ایجاد صفرای ژله ای میشوند، یعنی با ژله ای کردن صفرا لجن صفراوی را میسازند که چون گرانروی صفرا در این حالت کم تر است باعث میشود بیشتر مستعد ایحاد سنگ شود و درنهایت سنگ صفرا ایجاد شود. عواملی که در این مرحله نقش دارند عبارتند از : تزریق خون و TPN
در نهایت عوامل دیگری هستند که باعش میشوند کیسه صفرا به خودی خود تحرکش کم شود مثل : حاملگی، سوماتواستاتین یا گرسنگی درازمدت، تنگی مجاری صفراوی، کیست های کلدوک، انگل های صفراوی و TPN
۴ علت باعث ایجاد سنگ های پیگمانته صفراوی میشوند که عبارتند از:
- افزایش تولید بیلی روبین کنژوگه
- افزایش کلسیم و بیکربنات صفرا
- سیروز
- دکونژوگه کردن بیلی‌روبین توسط باکتری ها
سنگ صفرا چه علائمی را ایجاد میکند؟
اکثر سنگ های صفراوی بی علامت هستند (۵۰-۶۰٪). بیمارانی که دچار کولیت صفراوی یا کله سیستیت مزمن می شوند ۱۵ درصد به عوارض حاد مبتلا می گردند
علت ایجاد علائم بالینی توسط سنگ یا لجن صفراوی انسداد مجاری صفراوی است.
سندروم mirrizzi به حالتی گفته میشود وجود یک سنگ بزرگ در مجرای سیستیک موجب انسداد مجاری صفراوی مشترک شود. انسداد دائمی مجرای سیستیکموجب التهاب یا عفونت کیسه صفرا می شود. انسداد بخشی از دیستال مجرای صفراوی مشترک ممکن است است سبب درد شکمی، کلانژیت یا پانکراتیت شود.
گفتیم که بیشتر سنگ های صفراوی بدون علامت هستند و غالبا نیاز به درمان ندارند اما در برخی از موارد برای پیشگیری از خطرات بعدی بایستی کیسه صفرا را با عمل جراحی از بدن بیمار خارج کرد.
کله سیستکتومی پروفیلاکتیک (یعنی برداشتن کیسه صفرا به منظور پیشگیری) در بیماران زیر باید انجام شود: (یعنی با اینکه این بیماری را دارند ولی علامت ندارند بهتر است کیسه صفرای آن ها برداشته شود)
- مبتلایان به دیابت
- کسانی که کیسه صفرا کلسیفه دارند یا پولیپ های بزرگ دارند یا سنگ های بزرگتر از ۳cm دارند
- مبتلایان به کم خونی داسی شکل
- کودکان
- افراد بومی آمریکا
حدود ۶۰ درصد سنگ های صفراوی بی علامت کلا بی علامت می مانند و تقریباً ۴۰ درصد دچار علائم یا عوارضی مثل درد صفراوی، سنگ در مجاری صفراوی مشترک، کله سیستیت حاد میگردند. عوارض نادر کله سیستیت حاد که موجب افزایش مرگ و میر می شود نیز به طور نادر اتفاق می افتند مثل : آمپیم کیسه صفرا، گانگرن، کله سیستیت آمفیزماتو، پرفوراسیون. درنهایت نیز برخی نیز دچار سنگ در مجرای صفراوی مشترک می شوند
سنگ صفرا ی علامتدار و کولیت صفراوی
کولیت صفراوی به مجموعه ای از علائم گفته میشود که به علت انقباض کیسه صفرا در برابر انسداد خروجی ایجاد میشود. درد کولیت صفراوی دردی مداومی است که به صورت ناگهانی و سریع در ابتدا اپیگاستر یا RUQ ایجاد می شود وقتی چند دقیقه به سطح ثابتی می‌رسد سپس به تدریج در طی ۳۰ دقیقه تا چند ساعت از بین میرود. در سنگ های صفراوی علامت دار ممکن است درد ریفرال دردناک استخوان اسکاپولا یا شانه راست وجود داشته باشد.
تشخیص و درمان سنگ صفرا
اولین تست تحت بررسی سنگ های صفراوی سونوگرافی است. تشخیص سنگهای مجاری صفراوی مشترک با سونوگرافی آندوسکوپی و MRCP ممکن است.
درمان سنگ علامت دار و کولیت صفراوی برداشتن کیسه صفرا با لاپاراسکوپی است. گاهی هم از عمل جراحی باز برای برداشتن کیسه صفرا استفاده میشود که شامل موارد زیر است:
- کسانی که سابقه جراحی شکمی و چسبندگی دارند
- بیماران چاق
- مبتلایان به سیروز
درمان دارویی معمولا استفاده نمی شود. سنگ کلسترولی کیسه صفرا را میتوان با داروهای ارسودزوکسی کولیت یا کنودزوکسی کولیت درمان کرد ولی این درمان کند و پرهزینه است.