بافت عروق خونی به گونه ای تمایز یافته است تا علاوه بر حفظ فشار خون و جریان پذیری خون امکان نقل و انتقال مواد از خون وجود داشته باشد. در ادامه با بافت شناسی رگ های خونی آشنا میشویم.
لیست عناوین این مطلب
بافت دیواره عروق خونی
دیواره تمام عروق به جز مویرگ ها از داخل به خارج، از سه لایه انتیما، مدیا و ادوانتیس تشکیل شده است. میزان این بافت ها در رگ ها به دو عامل بستگی دارد:
- فاکتورهای مکانیکی (مهم ترین): عمدتا فشار خون
- فاکتور های متابولیکی: بر حسب نیاز های متابولیکی بافتی که رگ به آن خون میدهد.
اینتیما (Intima)
اینتیما داخلی ترین لایه بافت دیواره عروق خونی است که شامل اندوتلیوم و بافت همبند سستی به نام ساب اندوتلیال است.
در بافت سرخرگ ها (شریان ها)، انتیما دارای یک لایه نازک به نام “تیغه الاستیک داخلی” از جنس رشته های انعطاف پذیر الاستین است تا شریان در برابر فشار خون پاره نشود. این تیغه سوراخ هایی دارد که به مواد اجازه میدهد از خون وارد بافت شوند.
نیازهای تغذیه ای سلول های لایه انتیما توسط همان خون جاری در رگ تامین میشود.
اندوتلیوم
اندوتلیوم دیواره عروق خونی یک بافت پوششی سنگفرشی ویژه است که سطح داخلی رگ ها و قلب را می‌پوشاند (بین خون و مایع بینابینی بافت ها قرار میگیرد). مهم ترین وظایف اندوتلیوم به شرح زیر می‌باشند:
- فراهم کردن امکان تبادل دو طرفه مواد بین خون و ECM به طرق مختلف (انتشار ساده، انتقال فعال، ترنس سیتوز و …)
- نقش آنتی ترومبوژنیک (ضد لخته): با ترشح موادی مانند هپارین، فعال کننده پلاسمینوژن بافتی و فاکتور ون ویل براند، مانع از ایجاد لخته در رگ میشود.
- تنظیم تون عروقی و جریان خون: اندوتلیوم با ترشح پاراکرین مواد مختلف موجب انقباض یا شل شدن عضله صاف دیواره رگ میشود که در نتیجه رگ تنگ یا گشاد خواهد شد و جریان خون تغییر میکند.
- نقش در التهاب و پاسخ ایمنی موضعی: اندوتلیوم وریدچه ها دارای گرانول هایی به نام اجسام Weibel-palade است که P – سلکتین دارند. هنگام عفونت، P – سلکتین از وریدچه ها آزاد و گلبول های سفید را به درون بافت می کشاند.
- ترشح فاکتورهای رشد: فاکتور رشد VEGF که منجر به تشکیل رگ های جدید (رگ زایی) حین آسیب بافتی میشود. همچنین به نگهداری رگ ها نیز کمک می کند و آنژیوپوئیتین که سایر سلول های اندوتلیال را تحریک نموده تا سلول های عضله صاف و فیبروبلاست ها را بازسازی کنند.
لایه مدیا (میانی)
لایه مدیا بافت رگ های خونی دارای عضلات صاف است. در بافت شریان ها، تیغه الاستیک خارجی که توسط عضلات صاف ساخته شده است، بین مدیا و ادوانتیس قرار میگیرد.
عضلات صاف بافت عروق خونی با گشاد و تنگ نمودن رگ ها نقش مهمی در تنظیم فشار خون دارند. این لایه در شریان ها ضخیم تر از وریدهاست.
الاستین جز اصلی شریان های بزرگ است. تیغه الاستیک داخلی از تیغه الاستیک خارجی مشخص تر است.
لایه ادوانتیس (خارجی)
لایه ادوانتیس بافت عروق خونی از رشته های الاستیک و کلاژن I تشکیل شده است. این لایه در وریدها ضخیم تر از شریان هاست.
لایه ادوانتیس بافت رگ های خونی دارای رگ های رگ و اعصاب وازوموتور است.
رگ های رگ (vasa vasorum) در ادوانتیس و بخش خارجی مدیای رگ های بزرگ قرار دارند و شامل شریانچه، مویرگ و وریدچه است.
خون موجود در رگ تنها نیازهای متابولیکی لایه انتیما را برطرف می کند. در رگ های بزرگ، رگ های رگ نیاز های متابولیکی ادوانتیس و مدیا را تامین می کنند.
رگ های رگ در وریدها بیشتر از شریان هاست.
اعصاب حرکتی رگ (وازو موتور) رشته های عصبی اتونوم بدون میلین اند که با آزاد کردن نوروترنسمیتر نور اپی نفرین، رگ را تنگ می کنند. این اعصاب در ادوانتیس بافت شریان بیشتر از ورید ها است.
تقسیم بندی بافت عروق
شریان های بزرگ که از قلب آغاز میشوند، شریان های الاستیک هستند که خون با سرعت و قدرت زیادی در آن ها جریان دارد. شریان ها منشعب میشوند و شریان های کوچکتر را به وجود می‌آورند.
شریان های کوچکتر به شریانچه ها منشعب میشوند و در نهایت شریانچه های انتهایی مت آرتریول نام دارند. پس از آن ها آخرین انشعابات ایجاد شده و مویرگ ها ایجاد میشوند. در حالت مسیر ساده مویرگ ها در سمت مقابل شریانی به وریدچه ها تبدیل شده و از به هم پیوستن وریدچه ها ورید ها ایجاد میشوند.
در برخی از ارگان ها مانند پوست، شریانچه ها مستقیما از طریق کانال اصلی به وریدچه ها می‌پیوندند و هیچ مویرگی بین آنها وجود ندارد. این شانت در تنظیم دمای بدن موثر است. چگونه؟
شانت شریانی – وریدی، تحت تاثیر اعصاب اتونوم، تنگ و گشاد میشود. هنگام گرما، شانت تنگ میشود تا تمام خون وارد مویرگ های سطحی پوست شده و گرمای خود را از دست بدهد. حین سرما، این شنت گشاد شده تا خون کمتری به مویرگ های سطح پوست برسد و در عمق بدن باقی بماند.
در مسیر پورت دو بستر مویرگی پشت سر هم قرار داشته که توسط ورید پورت از هم جدا میشوند. مثل کبد و سیستم پورت هیپوتالاموس – هیپوفیز در هیپوفیز قدامی.
بافت عروق شریان های الاستیک
شریان های الاستیک شامل آئورت، شریان های ریوی و شاخه های بزرگ آنهاست. مهم ترین ویژگی بافت این عروق خونی مدیای ضخیم است که تیغه های الاستیک جایگزین بخشی از عضلات صاف شده اند. در افراد مبتلا به فشار خون، تیغه های الاستیک بیشتر است.
در لایه ساب اندوتلیال اینتیما در شریان های الاستیک عضله صاف وجود دارد (در صورتی که عضله صاف معمولا فقط در مدیا دیده میشود). بین اینتیما و مدیا تیغه الاستیک داخلی و بین مدیا و ادوانتیس تیغه الاستیک خارجی قرار دارد. ادوانتیس این عروق بسیار نازک است. قطر مجرا از ضخامت دیواره کمتر است.
تیغه های الاستیک در پیوسته کردن جریان خون نقش دارند. حین انقباض قلب (سیستول) رشته های الاستیک کش می‌آیند. حین استراحت قلب (دیاستول) رشته های الاستیک بطور آهسته به حالت اولیه خود برمی‌گردند و اینگونه فشاز خون رگ را در دیاستول و سیستول نسبتا ثابت نگه می‌دارند.
ساختار های حسی در بافت عروق الاستیک
سینوس کاروتید و بارورسپتور آئورتی در محل انشعاب شریان کاروتید (که از شریان های الاستیک است) و قوس آئورت قرار دارند و بعنوان گیرنده فشار خون (بارو رسپتور) عمل می کنند.
مدیای شریان در سینوس نازک تر و ادوانتیس دارای پایانه های حسی فراوان است که به CNS میروند
اجسام کاروتید و اجسام آئورتی در دیواره سینوس کاروتید و قوس آئورت قرار دارند و بعنوان کمورسپتور (گیرنده شیمیایی) عمل کرده و به غلظت O2, CO2 و pH حساس هستند.
این ساختار ها بخشی از سیستم عصبی اتونوم هستند که پاراگانگلیون نامیده میشوند و دارای شبکه ای از مویرگ ها هستند. این مویرگ ها توسط سلول های بزرگی به نام گلوموس احاطه شده اند. منشا گلوموس از ستیغ عصبی است.
سلول گلوموس به تغییرات شیمیایی مویرگ حساس است. این سلول دارای میانجی های عصبی مختلف بوده و با اعصاب حسی که به CNS میروند سیناپس دارد.
شریانچه (آرتریول)
شریانچه ها منشعب شده و مویرگ ها را به وجود می آورند. در مت آرتریول ها یک عضله صاف قرار دارد که بعنوان دریچه عمل کرده و جریان خون موجود در مویرگ را تنظیم می کند (دریچه پیش مویرگی)
تون عضلانی دیواره شریانچه ها به گونه ای است که مجرای آنها غالبا بسته است. این ویژگی سبب شده تا شریانچه ها تعیین کننده اصلی فشار سیستمیک باشند. مت آرتریول شریانچه های انتهایی هستند که بلافاصله بعد از آنها مویرگ وجود دارد.
ضخامت لومن بافت آرتریول ها به اندازه ضخامت دیواره است. در این عروق تیغه های الاستیک وجود ندارند. در سرخرگ های کوچک و شریانچه ها، لایه ادوانتیس بسیار نازک و نامشخص است.
بافت عروق مویرگی
دیواره مویرگ‌ها فقط یک لایه سلول اندوتلیال دارد. تراکم شبکه مویرگی به فعالیت متابولیکی بافت بستگی دارد.
براساس پیوستگی لایه اندوتلیال و غشای پایه آن (که زیر هر بافت پوششی وجود دارد) مویرگ ها شامل انواع زیر می باشند
- مویرگ پیوسته: در بافت شناسی عروق خونی در مویرگ های پیوسته سلول های اندوتلیال دارای اتصالات محکم با هم هستند. معمول ترین نوع مویرگ این نوع است که در بافت عصبی، عضلانی، بافت همبند، ریه و غدد برون ریز یافت میشود. موی پیوسته فرایند ترنس سیتوز را تنظیم می کند و درون آن وزیکول های متعدد وجود دارد که نشان دهنده ترانس سیتوز مواد است. ازبین سلول های این مویرگ ها هیچ چیزی عبور نمی‌کند.
- مویرگ منفذ دار (fenestrated): اندوتلیال این مویرگ ها دارای منفذهای ریزی هستند. در بافت شناسی عروق خونی غشای پایه این مویرگ ها پیوسته است و تمام سوراخ ها را می پوشاند. مویرگ های کلیه، روده، غدد اندوکرین و شبکه کورویید از این نوع مویرگ ها هستند.
- مویرگ های ناپیوسته (سینوزویید): دارای منافذ بسیار بزرگ و بدون دیافراگم است، غشای پایه آنها نیز ناپیوسته و دارای سوراخ های بزرگ است. جریان خون درون این مویرگ ها کند است و در ر کبد، طحال و مغز استخوان یافت میشوند.
پری سیت در مویرگ ها
پریسیت ها سلول هایی با منشا مزانشیم اند که در مویرگ های پیوسته و وریدچه های پس مویرگی قرار دارند. زواید سیتوپلاسمی آنها، اطراف سلول اندوتلیال را احاطه میکند. غشای پایه جداگانه دارد. ظایف پری سیت:
- ساخت اجزای ECM
- دارای اکتین، میوزین و تروپومیوزین هستند. بنابراین می‌توانند مویرگ ها را تنگ و گشاد کرده و جریان خون اندام ها را تنظیم کنند.
- در CNS، در تشکیل BBB نقش دارند.
- دارای سلول بنیادی مزانشیمی هستند که حین آسیب بافتی، عضلات صاف و مویرگ های جدید را میسازند.
