فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica) و فاسیولا جایگانتیکا

فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica) یکی از انگل های شایع کبدی است که در دسته کرم های برگی شکل (ترماتود ها) قرار دارد. در این پست به بررسی فاسیولا هپاتیکا و فاسیولا ژیگانتیکا (Fasciola gigantica) که ترماتودی بسیار شبیه به هپاتیکا است با این تفاوت که اندازه بزرگ تری دارد میپردازیم.

مواردی که به آنها خواهیم پرداخت عبارتند از:

ویژگی­ های عمومی فاسیولا هپاتیکا

فاسیولا هپاتیکا به فلوک (ترماتود) کبد گوسفند معروف است. این انگل معمولاً در گوسفند،گاو و بز است و در همه جای دنیا شیوع دارد. ترماتودی بزرگ و شبیه برگ درخت می­باشد، اندازه­ فاسیولا هپاتیکا ۳سانتی منر در ۱ سانتی­ متر است و با چشم غیرمسلح قابل دیدن است. دو برجستگی شانه ­ای در دو طرف دارد و یک مخروط رأسی در بالای سر قرار گرفته است. بادکش های این کرم معمولاً هم اندازه هستند.

• روده، بیضه و تخمدان هر سه در این کرم به صورت منشعب و شاخه شاخه هستند.
• تخم­‌ها بیضوی، دریچه دار، دولایه و نارس، زردرنگ و دارای اُپرکول(دریچه) هستند و اندازه آن­ها ۱۰۰ در ۸۰ میکرون است.
• رنگ واقعی فاسیولا، طوسی است اما بعد از رنگ ­آمیزی با رنگ معمول ترماتود ها (کارمین آلو) قرمز رنگ می شود.

سیکل زندگی

معمولاً محل زندگی کرم های بالغ فاسیولا هپاتیکا، مجراهای صفراوی کبد است. تخم‌­های این کرم، همراه با صفرا دفع می شوند. یکی از دلایل زرد رنگ بودن تخم­‌ها وجود صفراست.

تخم‌­ها همراه با صفرا وارد روده می شوند و در نهایت همراه با مدفوع دفع می شوند. این تخم ها نارس می باشند و در داخل آب، ظرف ۶-۳ روز رسیده می شوند، miracidium از تخم خارج می شود و خودش را به میزبان واسط اول که حلزون (حلزون های خانواده لیمینه) است می رساند.

در بدن حلزون های لیمینه ۳ مرحله sporocyst، rediae و cercariae را ظرف ۶-۳ روز طی می کند و در نهایت cercariae از بدن حلزون خارج می­شود. این سِرکِر، با دم خود شنا می کند و خود را به سبزیجات و علوفه‌های کنار آب می رساند و به متاسِرکِر تبدیل می شود. سبزیجات دارای متاسِرکِر اگر به صورت خام یا نیم­پز توسط انسان یا علف­ خوارانی مانند گاو و گوسفند خورده شوند، در روده متاسِرکِر باز شده، کرم جوان از آن خارج می شود و از طریق حفره صفاقی مهاجرت می کند و خودش را به کبد می رساند و در مجاری صفراوی ظرف ۶-۳ روز بالغ شده و شروع به تخم­گذاری می کند.

در شکل فوق مراحل لاروی فاسیولا را می­بینید. تصویر بالایی miracidium را با مژک­هایی که در سطح آن قرار گرفته­اند، نشان می دهد؛ همچنین در داخل بدنش سلول های زایا یا germinal cells هستند. یک سری لکه­ های چشمی (Eye spots) دارد که این­ها جز ویژگی­های تشخیصی miracidium هستند. در قسمت­های پایین می توانید rediae و cercariae راببینید. Rediae یک مرحله کیسه مانند است که در آن سلول­های جوانه­ای زیادی وجود دارند که بعداً تبدیل به cercariae می­شوند. سِرکِر مرحله­ای است که یک سر و یک دم دارد و برای شنا کردن از این دم استفاده می­کند.

پاتوژنیسیته

اظهارات بالینی و پاتولوژی فاسیولا هپاتیکا

مهاجرت کرم به کبد باعث آسیب کبد می­شود. یکی از اصلی­‌ترین علت­‌های آسیب این کرم، مهاجرت به داخل بافت کبد است. در واقع سرکر کرم بعد از بلعیده شدن به بافت کبد میرود و در آنجا با رشد خود و تخریب بافت کبد باعث آسیب میشود که چون آسیب کبدی ایجاد شده است باعث بالارفتن آنزیم های کبدی در کوتاه مدت میشود.

علائم

علائم بستگی به تعداد کرم­ ها دارد؛ تب، دل درد، اسهال، آنمی و ائوزینوفیلی تا نشانه ­هایی از عفونت های شدید که می­تواند باعث التهاب شدید شود که موجب هپاتومگالی یا بزرگ شدن کبد می شود، افزایش حجم اپیتلیوم مجاری صفراوی ، فیبروز و تشکیل فیبر درکنار کرم های بالغ که می توانند باعث انسداد مجاری صفراوی و حتی زردی از اظهارات بالینی و پاتولوژیک فاسیولا هپاتیکا هستند.

تشخیص ، درمان و پیشگیری فاسیولا هپاتیکا

برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا معمولاً از آزمایش مدفوع استفاده می­شود؛ به این شکل که در لام تهیه شده از نمونه مدفوع تخم­‌های زرد رنگ، دریچه­‌دار و نارس در مدفوع دیده می­شوند.

برای درمان، برخلاف بقیه ترماتود‌ها، به پرازیکوانتل خوب جواب نمی­دهد. دریک اپیدمی که در گیلان و مازندران داشته‌­ایم، درمان با تری­کلابندازول موفقیت ­آمیز بود. از دیگر درمان­های موثر می­توان به درمان با بی­تیونل اشاره کرد. که هردو دو داروی ضد کرم هستند.

فاسیولا ژیگانتیکا (Fasciola gigantica)

نام این کرم از واژة gigantic به معنایغول­آسا گرفته شده‌ ­است که به اندازه بزرگ این کرم برمیگردد.

موفولوژی

فاسیولا ژیگانتیکا نیز شبیه فاسیولا هپاتیکا است ولی خیلی بزرگ­تر و کشیده ­تر است؛ در واقع طول خیلی بیشتری دارد. مخروط رأسی دارد و برجستگی­‌های شانه­‌ای آن نامشخص‌­تر است. در فاسیولا ژیگانتیکا بادکش شکمی و دهانی هم اندازه نیستند (بادکش شکمی چند برابر بادکش دهانی است). سایر مشخصات این کرم از جمله بیضه، روده، تخمدانِ منشعبش، فرمول دستگاه تناسلی، سیکل زندگی، محل زندگی و علائمی که ایجاد می­کند، دقیقاً مثل فاسیولا هپاتیکا است و تفاوتی ندارد.