تشخیص آرتریت روماتوئید – معیارها، تظاهرات آزمایشگاهی و تصویر برداری

تشخیص آرتریت روماتوئید عمدتا بر اساس علائم بالینی است اما یافته های آزمایشگاهی و تصویربرداری نیز در تایید تشخیص سودمند هستند. در این مطلب از سری مطالب بیماری های روماتولوژی اختصاصاً به بررسی متود های تشخیصی آرتریت روماتوئید میپردازیم.

سایر مطالب مرتبط با آرتریت روماتوئید:

• آرتریت روماتوئید چیست؟
• درمان آرتریت روماتوئید
• علائم آرتریت روماتوئید

معیار های تشخیص آرتریت روماتوئید

برای تشخیص آرتریت روماتوئید با استفاده از جدول زیر و شرایط بیمار، امتیاز دهی میشود و چنان‌چه امتیاز بیمار بیشتر یا مساوی ۶ شود، تشخیص آرتریت روماتوئید قطعی است.

همانطور که از جدول پیداست، در مواردی حتی بدون انجام آزمایش میتوان آرتریت روماتوئید را تشخیص داد.

تظاهرات آزمایش‌گاهی در تشخیص آرتریت روماتوئید

در بیماران مبتلا به بیماری‌های التهابی سیستمیک مانند آرتریت روماتوئید اغلب افزایش شاخص‌های غیراختصاصی التهاب مانند CRP یا ESR در آزمایش یافت می شود. تشخیص آنتی بادیهای ضد CCP و RF در آزمایش سرم در تشخیص آرتریت روماتوئید از سایر بیماری‌های چند مفصلی اهمیت دارد، هـرچـند RF فاقد ویژگی تشخیصی است و ممکن است همراه با سایر بیماری‌های التهابي مزمن که آرتریت جزء تظاهرات بالینی آن‌ها است دیده شود.

ایزوتیپهای IgG IgM و IgA از RF در سرم بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید وجود دارند، اگرچه IgM ایزوتیپی است که در بیشتر موارد توسط آزمایشگاه های تجاری اندازه گیری می شود. IgM RF در سرم ۸۰-۷۵٪ بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید یافت شده است؛ بنابراین، نتیجه منفی وجود این بیماری را رد نمی کند. این فاکتور همچنین در سایر بیماری‌های بافت همبند، مانند سندرم شوگرن اولیه، لوپوس اریتماتوز سیستمیک، و کرایوگلوبولینمی مختلط اساسی نوع II، و نیز عفونت‌های مزمن مانند آندوکاردیت باکتریایی تحت حاد و هپاتیت B و C یافت میشود.

RF همچنین در سرم ۵-۱٪ افراد سالم قابل تشخیص است. وجود آنتی بادی‌های ضد CCP در سرم تقریبا به همان اندازه RF بـرای تشخیص آرتریت روماتوئید حساسیت دارد. اما، ویژگی (اختصاصی بودن) آن برای تشخیص به ۹۵٪ می رسد؛ بنابراین، نتیجه مثبت آزمون آنتی بادی های ضد CCP در مراحل اولیه یک آرتریت التهابی برای تمایز آرتریت روماتوئید از سایر آشکال آرتریت مفید است.

انجام همزمان آزمایش برای RF و آنتی بادی‌های ضد CCP ارزش بیشتری دارد، زیرا در برخی از بیماران مبتلا به RA نتیجه RF مثبت اما نتیجه anti-CCP در آزمایش منفی است و برعكس. وجـود RF یا آنتی بادی‌های ضد CCP از نظر پیش آگهی نیز ارزش دارد، و آنتی بادی های ضد CCP بیشترین ارزش را در پیش گویی فرجام های بدتر بیماری دارند.

آنالیز مایع سینوویال

مایع سینوویال در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید نشانگر یک حالت التهابی است. شمار WBC در آزمایش مایع سینوویال می تواند بسیار متفاوت باشد، امـا عـموماً ۵۰۰۰-۵۰,۰۰۰ است (در مقایسه با کمتر از ۲۰۰۰  بـرای یک اختلال غیرالتهابی مانند استئوآرتریت). برخلاف بافت سینوویال، نوع فراوان و غالب سلول در مایع سینوویال نوتروفیل است. از نظر بالینی، آنالیز مایع سینوویال از بیشترین ارزش جهت مسجل کردن یک آرتریت التهایی (در مقابل استئوآرتریت) برخوردار است، و در عین حال عفونت یا آرتریت‌های ناشی از بلور مانند نقرس یا نقرس کاذب را رد میکند.

نقش تصویر برداری در تشخیص آرتریت روماتوئید

تصویربرداری از مفصل وسیله‌ای ارزشمند برای نه فقط تشخیص آرتریت روماتوئید، بلکه همچنین پیگیری پیشرفت هرگونه صدمه مفصلی است. عکس سـاده متداول ترین روش تصویربرداری است، اما ارزش آن محدود به آشکارسازی ساختمان‌های استخوانی و استنتاج‌هایی درباره وضعیت غضروف مفصلی بر اساس میزان کاهش فاصله مفصلی است.

تکنیک‌های MRI و سونوگرافی این ارزش اضافی را در بر دارند که می توانند تغییرات بافت‌های نرم مانند سینوویت، تنوسینوویت و افوزیون‌ها را تشخیص دهند و نیز حساسیت بیشتری در تشخیص ناهنجاری‌های استخوانی دارند. معمولا در طب بالینی جهت تشخیص وتحت نظرگیری مفاصل مبتلا، به عکس های ساده تکیه می شود. با این حال، در برخی موارد خاص و منتخب، MRI و سونوگرافی می توانند اطلاعات تشخیصی اضافه ای فراهـم کنند که روند تصمیم گیری بالینی را هدایت می کنند. سونوگرافی عضلانی – استخوانی با داپلر در روماتولوژی برای تشخیص سینوویت و ساییدگی استخوانی به کار می رود.

رادیوگرافی ساده

یافته رادیوگرافیک آغازین در تشخیص آرتریت روماتوئید به طور کلاسیک استئوپنی جنب مفصلی است. با این حال، در عمل، تشخیص این یافته در عکس های ساده و به ویژه در عکس برداری‌های جدیدتر دیجیتال دشوار است. یافته‌های دیگر در عکس ساده عبارتند از تورم بافت نرم، از دست رفتن متقارن فضای مفصلی، و ساییدگی‌های زیر غضروفی، که بیشتر در مچ دست و پنجه دست (MCPها و PIPها) و پنجه پا (MTPها) یافت می شوند. تصویربرداری با پرتو X در مـراحـل پیشرفته RA می تواند نشانگر علایم تخریب شدید، شامل نیمه دررفتگی و کلاپس مفصل باشد.

MRI و تشخیص آرتریت روماتوئید

MRI از بیشترین حساسیت برای تشخیص سینوویت و افوزیون‌های مفصلی و نیز تغییرات زودرس استخوان و مغز استخوان در تشخیص آرتریت روماتوئید برخوردار است. این ناهنجاری‌های یافت نرم اغلب پیش از آن که تغییرات استخوانی در رادیوگرافی پدیدار شوند، روی می دهند. وجود ادم مغز استخوان یکی از علایم زودرس بیماری التهابی مفصل محسوب می شود و می تواند پیدایش بعدی ساییدگی‌ها در رادیوگرافی ساده و نیز اسکن MRI را پیش بینی کند. هزینه و دسترس پذیر نبودن MRI عوامل اصلی هستند که کاربرد بالینی معمول و روزمره آن را محدود می کنند.

سونوگرافی

سونوگرافی، شامل داپلر رنگی قدرتی، می تواند ساییدگی‌های بیشتری را نسبت به رادیوگرافی ساده تشخیص دهد (به ویژه در مفاصلی که به آسانی در دسترس هستند). این روش همچنین می تواند به گونه ای قابل اعتماد سینوویت (شامل افزایش میزان رگ‌های مفصل دال بر التهاب) را تشخیص دهد. کارایی سونوگرافی وابسته به تجربه و مهارت اپراتور آن است؛ اما این روش مزایایی در بر دارد که عبارتند از قابلیت حمل، نبود اشعه، و هزینه پایین در مقایسه یا MRI. عوامل فوق سونوگرافی را به ابزار بالینی جذاب و پرطرفداری تبدیل کرده اند.