آسکاریس لومبریکوئیدس (Ascaris lumbricoides) یک کرم از نماتود های گوارشی آلوده کننده انسان است. نماتود ها به کرم های لوله ای یا نخی معروفند. این کرم تقریبا شایع است و میتواند بسیار دراز شود و با زاد و ولدی که میکند میتواند کلافه های کرم را در دستگاه گوارش انسان ایجاد کند و موجب انسداد های گوارشی شود. همچنین در مواردی انقدر شدید میشود که کرم ها از دهان و بینی شخص مبتلا خارج میشوند. در این مطلب به بررسی ویژگی های آسکاریس لومبریکوئیدس از دیدگاه انگل شناسی میپردازیم.
ویژگی های عمومی آسکاریس لومبریکوئیدس
علت نام گذاری آن به لومبریکوئیدس (کرم خاکی) شباهت ظاهری آن به کرم خاکی است. اولین بار داروین در سال ۱۸۲۳ نشان داد که تخم حاوی لارو برای انسان آلوده کننده است و فرم آلوده کننده برای انسان را کشف کرد. در سال ۱۹۱۶، استِوارت بیان کرد که در سیکل زندگی کرم، مهاجرت قلبی – ریوی وجود دارد و برای بالغ شدن کرم این مهاجرت ضروری است. این نماتود شایع ترین نماتود انسان بعد از انتروبیوس ورمیکولاریس (oxyuris) است.
آسکاریس لومبریکوئیدس در نواحی گرمسیری شیوع بیشتری دارد. ۱۵۰۰ میلیون نفر در دنیا آلوده هستند و سالانه حدود ۲۰.۰۰۰ مرگ به دلیل آسکاریس اتفاق می افتد. آلودگی در ایران از ۵ تا ۲۵ درصد متغیر است. اصفهان، کرمانشاه و خوزستان شیوع آلودگی بالایی دارد و معمولاً انگل روده کوچک انسان می باشد.
آسکاریس لومبریکوئیدس بزرگترین نماتود گوارشی انسان است. کرم های ماده می توانند تا ۳۵ سانتی متر طول داشته باشند، ۶-۴ میلی متر عرض دارند. رنگ آن ها سفید شیری رنگ می باشد، دهان معمولاً ۳ لب ساده دارد. یک جفت پاپیلا (گیرنده های حسی) دارند. کرم های نر معمولاً از کرم های ماده کوچک تر هستند و انتهای کرم نر مثل علامت سوال خمیده است و پیچ خوردگی دارد. ۲ عضو کمکی جفت گیری به نام «اسپیکول (Spicules)» در انتهای کرم نر وجود دارد که اندازه آن ها با هم برابر است. معمولاً انتهای کرم های ماده نوک تیز است و سوراخ مشترک تناسلی که برای دفع تخم استفاده می شود در قسمت قدامی کرم ماده قرار دارد. کرم ماده روزانه ۲۰۰.۰۰۰ تخم می گذارد که رنگ آن ها زرد می باشد.
تخم ها به دو دسته بارور و غیر بارور تقسیم می شوند و اندازه آن ها ۳۵ در ۷۰ میکرون است. تخم های غیر بارور کشیده تر و بیضوی هستند ولی بارورها معمولاً کروی یا کروی مایل به بیضی به رنگ زرد می باشند. معمولاً تخم آسکاریس یکی از مقاوم ترین تخم ها در بین کرم ها می باشد که ۴ لایه مقاوم دارد؛ لایه خارج آن از جنس «آلبومین» می باشد که برجستگی مانند و چسبناک است، بعد از آن کیتین، لیپید (در زیر کیتین) و در وسط توده سلولی مرکزی قرار دارد.
چرخه زندگی آسکاریس لومبریکوئیدس
میزبان اصلی آسکاریس لومبریکوئیدس انسان است (درواقع تنها میزبان آن است). این کرم در دستگاه گوارش (روده کوچک) زندگی می کند و کرم ماده روزانه ۲۰۰.۰۰۰ تخم دفع می کند که این تخم ها از دسته تخم های نارس بوده و معمولاً در محیط بیرون همراه با فاضلاب ها دفع می شوند. اگر برای آبیاری سبزی ها و صیفی جات از این فاضلاب ها استفاده شود، ظرف چند هفته (معمولاً ۹ تا ۱۳ روز)، اولین مرحله لاروی که با L1 نشان داده می شود تشکیل می شود (لارو مرحله اول).
حدوداً بعد از گذشت ۳ هفته لارو مرحله دوم یا L2 تشکیل می شود که این فرم برای انسان آلوده کننده است. این تخم (L2) در صورت مصرف سبزیجات و صیفی جات آلوده که به خوبی شسته یا پخته نشده باشند، انسان را آلوده می کند. بعد از خورده شدن تخم، لارو در روده خارج می شود و از طریق جریان خون مهاجرت می کند (همون گردش قلبی – ریوی). از طریق جریان خون به قلب رفته و بعد وارد ریه ها می شود، از نای بالا می رود و از مری پائین می آید و مجدداً وارد دستگاه گوارش می شود! در طی این گردش معمولاً ۲ تا ۳ بار پوست اندازی می کند تا به کرم بالغ تبدیل شود و معمولاً دوره بلوغ ظرف ۲ الی ۳ ماه اتفاق می افتد. کرم های نر و ماده در روده جفت گیری می کنند و کرم های ماده مجدد شروع به دفع تخم می کنند.
علائم ابتلا به آسکاریس لومبریکوئیدس
به طور خلاصه علائم ابتلا به آسکاریس لومبریکوئیدس یا آسکاریازیس در دو مرحله لاروی و بلوغ خلاصه میشود.
۱- مرحله لاروی: علائم این مرحله به صورت تنفسی است؛ خون ریزی از ریه، پنومونی، سرفه، تنگی نفس، درد قفسه سینه و تب. مجموعه این علائم به «سندروم لوفلر (Loeffler’s syndrome)» معروف است. این سندرم خود محدود شونده است و بعد از گذشت ۱ الی ۲ هفته خود به خود خوب می شود (بعد از اتمام مهاجرت لاروها از ریه). ائوزینوفیلی در آن شایع است (۴۰%). کریستال های چارکت لیدن (Charcot Leiden crystals) که حاصل تجزیة ائوزینوفیل ها هستند ممکن است در خلط بیمار یا در خود ترشحات ریه دیده شوند.
۲-مرحله بلوغ: در این مرحله از ابتلا به آسکاریس لومبریکوئیدس معمولاً کاهش و از دست دادن پروتئین در بیمار را داریم که علائم بیماری کواشیرکور (Kwashiorkor) را ایجاد می کند. بیمار دچار آسیت یا آب آوردگی شکم می شود. اگر تعداد کرم ها زیاد باشد (مانند کلافی در هم پیچیده)، بیمار دچار انسداد روده می شود؛ دل درد وعلائم گوارشی مثل از دست دادن اشتها، تهوع، پانکراتیت، آپاندیسیت (ممکن است کرم وارد آپاندیس شود)، زردی انسدادی، التهاب صفاق (پریتونیت Peritonitis)، کلانژیت، علائم عصبی و برخی اوقات خروج کرم از دهان و بینی را از علائم بالینی کرم بالغ گزارش کرده اند. در برخی بیماران علائم آلرژیک مثل آسم، کهیر، ائوزینوفیلی، قرمزی پوست و علائم عصبی مثل تشنج، بیخوابی و دندان قروچه در بیماران گزارش شده است.
تشخیص، پیشگیری و درمان
برای تشخیص آسکاریس لومبریکوئیدس از آزمایش مدفوع و مشاهده تخم ها در آن استفاده می شود. برای مشاهده کرم های بالغ از سونوگرافی و سی تی اسکن استفاده می شود. در مرحله لاروی از آزمایش خلط و مشاهده لاروها یا کریستال های چارکت لیدن برای ائوزینوفیلی که در بیمار وجود دارد می توانیم استفاده کنیم. در پیشگیری نباید از مدفوع انسان به عنوان کود استفاده کرد، بهداشت عمومی رعایت شود و درمان دسته جمعی را در اجتماعات انجام دهیم.
ابتلا به آسکاریس لومبریکوئیدس نیز با استفاده از دارو های زیر قابل درمان است و در موارد خیلی شدید توصیه به جراحی و خارج کردن کرم ها به روش جراحی میشود.
- ❶ پیرانتل پاموات (Pyrantel pamoate) به میزان ۱۰-۲۰ میلی گرم به ازای یک کیلو گرم به صورت تک دوز SD.
- ❷ لوامیزول (Levamizole) به میزان ۲.۵ میلی گرم به ازای ۱ کیلو گرم به صورت تک دوز SD
- ❸ مبندازول (Mebendazole)، قرص های ۱۰۰ mg آن ۳ بار در روز به مدت ۳ یا ۴ روز
- ❹ داروهای جایگزین آلبندازول و فلوبندازول
- ❺ شربت پیپرازین سیترات: برای فلج کردن کرم ها استفاده می شود که از طریق سوند بینی به بیمار داده می شود.
مرسی که زمان میگذارید