تریشینلا اسپیرالیس (Trichinella spiralis) انگل عامل بیماری تریشینوزیس (Trichinosis) میباشد. اولین بار یک دانشجوی پزشکی به نام James Paget آن را در سال ۱۸۳۵ هنگام بررسی جسدی که بر اثر سل فوت کرده بود، کشف کرد. درعضلات جسد لارو هایی وجود داشت که بعداً مشخص شد تریشینلا اسپیرالیس میباشند.
ویژگی های عمومی تریشینلا اسپیرالیس
تریشینلا اسپیرالیس شیوع جهانی دارد و در کشور هایی که پرورش دهنده خوک هستند خیلی زیاد است. این انگل میزبان های متعددی دارد و در حیوانات خیلی شایع است؛ که به این حالت که در حیوانات میزبان ها متعدد هستند، Enzootic میگویند. تاکنون ۱۱ گونه برای آن پیدا شده که در ایران یک مورد sero مثبت فرد بیمار داشته ایم.
رنگ آن سفید است و معمولاً قسمت قدامی که سر آن میباشد نازک است، یکسوم از طول بدن آن مری است که از نوع تسبیحی یا Stichocytes است (یک سری دانه مثل دانه های تسبیح دارد که در داخل آن ها مری قرار دارد). میزبان اصلی جوندگان هستند ولی جوندگان میتوانند نقش میزبان واسط را نیز داشته باشند که به این حالت Autoheteroxen گفته میشود.
کرمهای ماده تریشینلا اسپیرالیس ۴-۳ میلیمتر اندازه دارند، رحم آن ها تک قسمتی است (Monodelphic)، ماده لارو گذار است و معمولاً لارو هایی می گذارد که حدوداً ۱۰۰ میکرون اندازه دارند و شدیداً پیچ خورده هستند (Twisted). به همین دلیل spiralis یا فنرمانند لقب گرفته اند. سوراخ تناسلی در قسمت قدامی است و رحم و تخمدان معمولاً در قسمت خلفی قرار گرفته اند.
کرمهای نر ۱.۵ میلیمتر اندازه دارند و معمولاً انتهای آن ها کمی خمیدگی دارد. عضو کمکی جفتگیری به نام testicule فنری و ۲ تا پاپیلا (Papilla) دارند که از مشخصات مورفولوژیکی این کرم نر است.
سیکل زندگی تریشینلا اسپیرالیس
سیکل زندگی تریشینلا اسپیرالیس را در ۲ مرحله اهلی و وحشی تقسیم بندی میکنند. همانطور که گفتیم این انگل میزبان های متعددی دارد، در بین حیوانات بسیار شایع است (Enzootic) و بسیاری از حیوانات میتوانند به آن آلوده شوند. در سیکل اهلی، سیکل بین خوک و گرازهای وحشی و جوندگان در رد و بدل است. این حیوانات میتوانند هم میزبان نهایی و هم میزبان واسط باشند و گوشت یکدیگر را مصرف کنند و یا فرآورده های گوشتی و آشغال آن ها را در اختیار خوک هایی قرار دهند که آلوده به انگل هستند و آلودگی به این شکل در بین آن ها منتقل میشود.
در سیکل وحشی، آلودگی میتواند در بین شکار و شکارچی ها منتقل شود. انسان برای این انگل بنبست بیولوژیک می باشد چون گوشت انسان توسط موجود دیگری مصرف نمیشود مگر اینکه به طور نادر انسان توسط حیوان شکارچی، شکار گردد و توسط او مصرف شود.
آلودگی تریشینلا اسپیرالیس در انسان از طریق خوردن گوشت خوک یا حیوانات شکاری که آلوده به لارو هستند اتفاق میافتد؛ گوشت هضم میشود، لاروها در روده آزاد میشوند و ظرف ۲ روز بالغ میشوند. لاروها بعد از بالغ شدن جفت گیری کرده و کرم های ماده شروع به لارو گذاری در لا به لای پرز های روده میکنند که این لارو ها وارد جریان خون میشوند، لارو گذاری معمولاً ۱۴-۴ هفته در کرم های ماده ادامه پیدا میکند. ۲-۱ هفته بعد از خوردن گوشت آلوده میتوان لارو ها را در جریان خون مشاهده کرد.
بعد از این مدت لارو های تریشینلا اسپیرالیس به عضلات درگیر مهاجرت میکنند که از جمله عضلات شایع درگیر دیافراگم، زبان، حنجره، شکم، عضلات بین دنده ای، عضله دلتوئید (سرشانه ای) و سینه ها هستند که لارو ها ۳ هفته بعد از آلودگی در این عضلات کپسوله میشوند. حدوداً ۱۲-۶ ماه بعد از اینکه لارو ها کپسوله شدند، کلسیفیه شدن لاروها اتفاق میافتد و در نهایت علائم خود را بروز میدهند و لاروها در این عضلات میمیرند.
علائم ابتلا به این انگل
علائم تریشینلا اسپیرالیس را برحسب محل کرم به سه مرحله تقسیم بندی میکنند. اول تهاجم یا Invasion، دوم مهاجرت و سوم کپسوله یا Encystation (کیسته شدن) تقسیم بندی میشوند.
در مرحله تهاجم که در روده اتفاق می افتد، علائم معمولاً ۲ تا ۳ روز ادامه پیدا میکنند که شامل تهوع، تب، دلدرد، اسهال، سر درد و دیسانتری میباشند.
مرحله بعدی، مهاجرت است که معمولاً در خون اتفاق میافتد. علائم آن ۱-۲ هفته ادامه پیدا میکنند که شامل ادم، ورم ملتحمه (Conjunctivitis) ، تب، لرز، عرق، ترس از نور (Photophobia)، درد عضلانی و ائوزینوفیلی شدید که تا ۹۰ درصد میتوانیم داشته باشیم.
از علائم دیگر که در مرحله Encystation اتفاق می افتد: ضعف و لاغری مفرط (Cachexia)، ورم دست و پاها، فشار خون پائین، درگیری عضله قلب که منجر به درد قفسه سینه، تاکی کاردیا یا افزایش ضربان قلب و لخته داخل رگی است که این خودش میتواند باعث سکته و مرگ بیمار شود.
در صورتی که مغز درگیر باشد، سردرد، هذیانگویی، بیحسی، گرانولوما در مغز، کما، از دست دادن رفلکس های طبیعی بدن، التهاب مننژ (مننژیت) و التهاب مغز (انسفالیت یا Encephalitis) که در نهایت در ۵ تا ۶ درصد موارد میتواند به مرگ بیمار منجر شود.
یک کلید تشخیصی مخصوص تریشینلا اسپیرالیس، خونریزی های نقطه ای زیر ناخن است.
تشخیص پیشگیری و درمان تریشینلا اسپیرالیس
علائم بیماری در تشخیص کمک کننده اند. سابقه خوردن گوشت خام خوک نیز کمک کننده است. بیمار دچار خونریزی های نقطه ای زیر ناخن و بی حالی است. ائوزینوفیلی شدید یک کلید خوب برای تشخیص تریشینلا است (ائوزینوفیلی ۹۰-۵۰%). تشخیص قطعی با Biopsy از عضلات و مشاهده لارو های فنر مانند پیچ خورده صورت میگیرد. از تست های سرولوژی مانند ELISA و Immunoelectrophoresis نیز میتوانیم کمک بگیریم، که میتوانند آنتی بادی های علیه آنتی ژن های تریشینلا اسپیرالیس را نشان دهند.
برای پیشگیری میتوان درمان خوک ها را در دستور کار قرار داد چرا که با درمان خوک ها منبع آلودگی از بین میرود. همچنین پختن و فریز کردن گوشت خوک نیز توصیه میشود که باعث از بین رفتن انگل مو.جود در گوشت و جلوگیری از انتقال آن به انسان میشود.
برای درمان و کاهش پاسخ التهابی به لاروهایی که در عضلات کپسوله شده اند میتوانیم از «کورتیکواستروئیدها» استفاده کنیم که ۶۰-۴۰ میلیگرم و روزانه تجویز میشود. برای درمان کرم های بالغ میتوان از مبندازول استفاده کرد؛ ۲۰۰ میلیگرم و روزانه به مدت ۵ روز کفایت میکند. همچنین آلبندازول ۴۰۰ میلیگرم و روزانه به مدت ۲ روز ، پیرانتل پاموات ۱۰mg/kg و روزانه به مدت ۵ روز برای درمان کرم های بالغ استفاده میشود. باید توجه داشت که مصرف دارو ها باید حتما زیر نظر پزشک باشد و از مصرف سرخود باید اجتناب نمود.
