تست توبرکولین یا تست PPD در تشخیص سل چیست و چگونه انجام میشود؟

تست توبرکولین یا PPD تست یک آزمون پوستی برای تشخیص سل است. این آزمون بزرگ ترین مزیتش ارزانی و راحت بودن انجام آن است اما نتایج آن همیشه قابل استناد نیستند. در ادامه به طور کامل و اختصاصی به بررسی این تست میپردازیم.

تست توبرکولین یا PPD چیست؟

زمانی فرد سالمی برای اولین بار به عفونت سل مبتلا می شود، ۲تا ۱۰ هفته بعد، سیستم ایمنی فرد نسبت به باسیل های مایکوباکتریوم حساسیت نشان می دهد که این حساسیت می تواند به وسیله ی تست توبرکولین نشان داده شود. PPD یک فرآورده ی آنتی ژنی از باستیل های مرده ی سل است. آنتی ژن را به پوست تزریق می کنیم و پاسخ آن را می بینیم. واکنش توبرکولین نشانگر میزان حساسیت است بنابراین میزان مصونیت را نشان نمی دهد.

همچنین قطر اندوراسیون حاصل از توبرکولین در بیماران مسلول، شدت بیماری را نشان نمی دهد بلکه تست PPD مثبت ممکن است بیانگر مواردی نظیر عفونت طبیعی با مایکو باکتریوم توبر کلوزیس، آلودگی با انواع مختلف مایکو باکتریوم های غیر سلی و واکسیناسیون BCG قبلی باشد. آزمون توبرکولین مثبت فقط این مطلب را روشن می سازد که فرد قبلا به باسیل سل آلوده شده است، به همین دلیل:

• با افزایش سن احتمال مثبت شدن تست PPD بیشتر می شود چون احتمال آلودگی بیشتر شده است.
• بسیاری از افراد بالغ که دارای آزمون مثبت هستند در سلامت کامل به سر می برند.

تست توبرکولین چگونه انجام میشود؟

همانطور که گفته شد برای انجام تست PPD یا تست توبرکولین باید محتوای آنتی ژنی را در زیر پوست تزریق کرد. به این منظور از سرنگ های مخصوص تزریق انسولین استفاده می شود این سرنگ ها معمولاً به ۱۰۰ قسمت تقسیم شده اند (کمی بیشتر از ۰/۱میلی لیتر). حدود ده درجه از درجه بندی سرنگ را باید از مایع به داخل سرنگ کشیده شود و به صورت intradermal تزریق شود. در غیر این صورت جواب اشتباه می شود.

مراحل انجام تست توبرکولین به شرح زیر است:

1. تعیین محل تزریق و تمیز کردن آن: در حد فاصل ۱/۳فوقانی و ۲/۳تحتانی ساعد، محلی را که عاری از مانع (مانند ، زخم ، جراحت) بوده و موی کمتری دارد باید انتخاب شود. سازمان جهانی بهداشت توصیه می کند که همیشه دست چپ انتخاب شود که دیگر هیچگاه برای مشاهده ی نتیجه دست دیگر جستجو نشود. ناحیه را باید با پنبه آغشته به الکل یا با استون پاک کرد و صبر کرد تا کاملاً پاک شود.
2. آماده کردن سرنگ برای تزریق: حدود ده درجه از درجه بندی سرنگ را باید از مایع به داخل سرنگ کشید.
3. تزریق محلول توبرکولین: پوست ساعد را به آرامی نگه دارید، سر سوزن را در حالی که سوراخ آن رو به بالاست با شیب مختصر به داخل پوست (و نه زیر پوست) فرو برید.
4. کنترل محل تزریق: پس از تزریق می بایست یک برآمدگی سفید رنگ با حاشیه ی مشخص و به قطر ۸ تا ۱۰ میلی متر داخل پوست مشاهده شود. اگر خون ریزی صورت گیرد یا برجستگی مشاهده نگردد نشان دهنده ی این است که تزریق به درستی صورت نگرفته است.
5. ثبت اطلاعات مربوط به تزریق: قرائت و ثبت نتیجه ی آزمون نتیجه ی آزمون را ۴۸- ۷۲ ساعت بعد باید قرائت کرد. در هر آزمون یک واکنش حساسیتی به صورت اریتم و همچنین یک منطقه اندوراسیون (افزایش ضخامت و سفتی) مشاهده خواهد شد. “قرمزی” ارزش اندازه گیری ندارد و آن چه برای ما اهمیت دارد اندوراسیون می باشد. قطر اندوراسیون در محور افقی بازو (عمود بر محور ساعد) و بر حسب میلی متر باید اندازه گیری شود.

تفسیر نتیجه ی تست توبرکولین

پس از ۴۸-۷۲ ساعت از تزریق مطابق با روش ذکر شده در بالا باید نتیجه بررسی و تفسیر شود.

اگر بین ۱۰تا ۱۴ میلی متر بود در یک سری افراد باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد:

1. افراد زیر ۳۵ سال که در طی ۲ سال اخیر تست مانتو آنان بیش از mm10 افزایش قطر داشته
2. افراد بالای ۳۵ سال که طی ۲ سال اخیر تست مانتو آنان بیش از mm15 افزایش قطر داشته
3. معتادان تزریقی که HIV مثبت نیستند. افرادی که از نظر پزشکی مستعد ابتال به سل هستند (بیماران با دیابت کنترل نشده برخی از بیماری های خونی، بیماری های کلیوی پیشرفته ، بیماران تحت درمان طولانی مدت با کورتیکواستروئیدها و اگر فرد mg 15 یا بیشتر از ۳هفته پردینیزولون مصرف نماید، اختلال سیستم ایمنی پیدا می کند و ریسک تبدیل شدن آلودگی به عفونت در این فرد زیاد است).
4. مهاجرین از کشورهایی با شیوع بالا سل جمعیت های فقیری که از امکانات بهداشتی – پزشکی مطلوبی برخوردار نیستند .

توجه: واکنش با قطر ۱۵mm و یا بیشتر در تمامی افراد مثبت تلقی می شود.

واکسن BCG و نتیجه

در شرایطی که واکسن BCG با کیفیت خوب و شیوه ی صحیح تلقیح شود، %۹۰ افراد واکسینه شده بعد از ۳ ماه دارای تست توبرکولین مثبت خواهند شد. این به معنی آلودگی به سل نیست بلکه به معنی آماده بودن سیستم ایمنی در برابر سل است. اندازه ی متوسط واکنش توبرکولین در کودکان واکسینه شده در حدود ۳ تا ۱۹میلی متر (به طور متوسط ۱۲mm) خواهد بود.
حساسیت به توبرکولین به دنبال تلقیح BCG با گذشت زمان کاهش می یابد اگرچه پایداری اثر BCG با میزان واکنش موضعی حاصل از واکسن یعنی سایز اسکار BCG ارتباط دارد اما در %۲۵ افراد واکسینه شده ممکن است اسکاری مشاهده نشود پس وجود اسکار همیشه شاخص تعیین کننده در اندازه واکنش آزمون توبرکولین نمی باشد. هر چه تعداد اسکارهای BCG بیشتر باشد واکنش تست توبرکولین بزرگ‌تر است. پایداری واکنش آزمون توبرکولین پس از ۷-۱۰ سال از گذشت تلقیح BCG می تواند ناشی از اثر بوستر عفونت مایکو باکتریوم توبرکلوزیس یا سایر انواع مایکوباکتریوم ها باشد.

واکنش ۱۰میلی متری در آزمون پوستی توبرکولین می تواند ناشی از عفونت با سایر انواع مایکوباکتریوم ها به غیر از توبرکولوزیس باشد هر چه نتیجه ی آزمون بیشتر مثبت باشد، اهمیت آن به عنوان مدرکی دال بر بیماری سل بیشتر است که البته این فقط یک نکته ی کمکی است نه به عنوان یک تشخیص. اما اگر تست توبرکولین در کودکان قویاً مثبت باشد خصوصاً در خردسالان یک یافته ی ارزشمند و قابل اعتماد در تشخیص بیماری سل است.

موارد مثبت و منفی کاذب

موارد زیر باعث میشوند که نتیجه منفی کاذب شود. یعنی اگر شخص به سل هم مبتلاست ولی کماکان نتیجه در تست توبرکولین منفی حال شود:

موارد زیر نیز باعث مثبت کاذب شدن نتیجه تست توبرکولین میشوند. یعنی شخص به سل مبتلا نیست ولی نتیجه تست توبرکولین آن مثبت میشود:

• اگر سرنگ عمقی زده شود باعث پارگی رگ های کوچک می شود و به علت خون ریزی که آن جا رخمی دهد باعث تورم می شود.
• افرادی که عفونت ثانویه در محل تزریق دارند.
• اشتباه در اندازه گیری (اندازه گیری اریتم به جای اندوراسیون یا اندازه گیری سرسری( دریافت خون در فاصله نه چندان دور)
• التهاب حاصل از تزریق خون باعث تورم شده باشد
• تلقیح محلول توبرکولینبیش از دوز استاندارد

همچنین شما میتوانید تشخیص آزمایشگاهی سل را در سلامتانه بخوانید که به طور کامل به بررسی روش های یافتن باسیل های مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در فرد مبتلا پرداخته ایم.

مطالعه بیشتر