استافیلوکوکوس اورئوس یک باکتری مهم در پزشکی است زیرا تعداد زیادی فاکتور های بیماری زایی، آنزیم ها و سموم مختلفی دارد و میتواند بیماری های گوناگونی نیز ایجاد کند.
سرفصل هایی که در این مطلب میخوانیم به شرح زیر هستند:
ویژگی های استافیلوکوکوس اورئوس
استافیلوکوکوس اورئوس جزو خانواده باکتری های استافیلوکوکوس کو آگلاز مثبت است و یک باکتری گرم مثبت است. این باکتری دارای پپتیدوگلیکان ضخیمی در دیواره سلولی خود است. قطعات این پپتیدو گلیکان سیستم کمپلمان دستگاه ایمنی را فعال میکند و همچنین میتواند سایتوکاین های تب زا مانند اینترلوکین I فعال کند. در واقع این قطعات پپتیدوگلیکان مثل LPS می توانندسیستم ایمنی را فعال کنند.
در ساختار آنتی ژنی، تئی کوئیک اسید این باکتری است. مثل سایر گرم مثبت ها تئی کوئیک اسید از ساختار ریبیتول یا گلیسرول فسفات دارد که نقش مهمی در اتصال دارد. تئی کوئیک اسید ها ادهزین هستند. ایمونوژن خیلی قوی نیستند اما میتوانند باعث تولید آنتی بادی بشوند.
ساختار دیگری که آنتی ژنیسیته میباشد کپسول است. استافیلوکوکوس اورئوس حداقل ۱۱_۱۰ سروتایپ کپسولی دارد که میتوانند در ممانعت از فاگوسیتوز نقش داشته باشند اما اهمیت این سروتایپ ها فرق میکند. بیشتر عفونت های انسانی توسط سروتایپ های ۵ و ۸ استاف اورئوس ایجاد میشود.
یک سری عوامل در اتصال نقش دارند که مجموعه این عوامل که به عنوان ادهزین نقش اتصالی دارند و میتوانند به پروتئین های ماتریکس سلولی بچسبند و در کلونیزاسیون باکتری نقش داشته باشند، ادهزین های پروتئینی نام دارند. اجزای سطحی باکتریایی که میتواند پروتئین های ماتریکس سلولی را شناسایی کنند ، ادهزین های پروتئینی متصل شونده به اجزا ماتریکس سلول نام دارند. بنابر این مجموعه ای از این ادهزین های باکتریایی وجود دارد که به MSCRAMM معروفند. پس این ادهزین ها میتوانند به پروتئین های ماتریکس مثل فیبرینوژن، فیبرونکتین، الاستین و … بچسبند و نقش کلیدی در اتصال داشته باشند.
یکی از پروتئین های معروف ادهزینی ، پروتئین A است. پروتئین A به ایمونوگلوبولین G میچسبد پروتئین های متصل شونده به فیبرونکتین متصل میشوند. به تعدادی از آن ها فاکتور های تجمع کننده میگویند. پس انواعی از پروتئین ها مثل A,G,Hبه عنوان ادهزین هایی هستند که همراه با تئی کوئیک اسید ها در اتصال نقش دارند.
فاکتورهای بیماری زایی استافیلوکوکوس اورئوس
این باکتری میتواند روی پوست ما کلونیزه شود ولی از جمله عمده ترین مکان هایی که در انسان کلونیزه میشود در نواحی چین دار ، اطراف ناف و … می باشد. یکی از عمده ترین محل های زندگی استاف به خصوص در بزرگسالان در حفره های بینی است و بیشتر افراد ممکن است ناقلین استافیلو اورئوس باشند. این باکتری از طریق دست دادن، عطسه و… میتواند سطوح مختلف را آلوده کند. در بیماران بستری میزان کلونیزاسیون بیشتر میشود. استاف از طریق ترشح یک سری از سموم و آنزیم ها میتواند انواعی از عفونت ها را در انسان ایجاد کند (همان عوامل که در اتصالش نقش دارند مانند ادهزین ها، آنزیم ها، سموم، مقاومت به فاگوستوز و… فاکتو های اساسی اند)
آنزیم های استاف اورئوس
آنزیم ها عواملی هستند که در ویرولانسش نقش دارند و به شرح زیر هستند:
- کاتالاز: استافیلو کوک ها کاتالاز مثبت اند.
- کو آگولاز: استافیلوکوکوس اورئوس مهم ترین باکتری کوآگولاز مثبت در بین استاف هاست. این کوآگولاز در کنار دیگر اجزای سرم یک کمپلکس استافیلوترومبین تولید میکند که این استافیلو ترومبین قابلیت تبدیل فیبرینوژن به فیبرین را دارد یعنی وقتی باکتری را به پلاسما اضافه کنیم پلاسما را منعقد میکند.
- استافیلوکیناز(فیبرینولایزین): عکس آنزیم کوآگولاز است یعنی میتواند لخته را حل کند. پس این باکتری هم خاصیت انعقاد خون دارد هم فیبرینولیزی.
- هیالورونیداز: عامل اصلی در انتشار بافتی است. اسید هیالورونیک بافت همبند را تجزیه میکند و در گسترش بافتی موثر است.
- لیپاز و نوکلئاز: آنزیم هایی که DNA را میشکنند. چون گاهی این باکتری داخل آبسه ها و زخم ها به دام می افتد ، از این آنزیم ها استفاده میکند. ویسکوزیته بافت های چربی را کم میکند و توسعه پیدا میکند. یعنی در کلونیزاسیون از آنزیم های هیالورونیداز و نوکلئاز استفاده میشود تا بتواند گسترش پیدا کند. هیالورونیداز مهم ترین عامل گسترش این بیماری است.
سم های باکتری استافیلوکوکوس اورئوس
استاف اورئوس تعداد زیادی سم تولید میکند. یک سری از این سموم سایتوتوکسین هستند و باعث تخریب سلول ها میشوند. ازین سموم سایتو توکسین می توان توکسین های آلفا، بتا، گاما و دلتا ، لکوسیدین های P-V که انواع گلبول های سفید را تخریب میکنند، یک سری توکسین های دیگر مثل توکسین ETA ، Exfoliative و انتروتوکسین ها را نام برد.
- توکسین های آلفا: سمی است که بسیاری از استاف اورئوس ها ترشح میکنند. آلفا توکسین ها کنار هم قرار میگیرند و هپتامری را تشکیل میدهند. و این هپتامر یک سوراخی در غشا بسیاری از سلول ها مثل گلبول های قرمز و سفید ایجاد میکند. این سوراخ و منفذ باعث میشود که R سلول خارج بشود و Ca و Na و سایر یون ها وارد و سلول دچار تورم و لیز شود. روی ترانسپوزون ها حمل میشود اما میتواند روی پلاسمید کروموزوم ها بیان شود. یکی از مهم ترین عوامل در آسیب های بافتی به حساب می آید.
- بتا توکسین: از این سم به عنوان اسفنگومیلین C هم نام میبرند چون اختصاصیت زیادی برای غشاهایی که حاوی اسفنگومیلین هستند و یا غشاهایی را که دارای فسفاتیدیل کولین هستند دارد. به طور کلی میتواند آنزیمی باشد که بسیاری از فسفولیپید ها را در غشا هیدرولیز میکند. این بتا توکسین میتواند بای بسیاری از سلول های یوکاریوتی خاصیت کشندگی داشته باشد. به این توکسین همولایزین گرم و سرد هم میگویند.ینی در گرما میچسبد و دما که پایین می آید سلول را میتواند لیز کند.
- دلتا توکسین: تخریب غیر اختصاصی دارد و قادر است تعداد زیادی از سلول ها را تخریب کند و نحوه تخریبش هم خیلی غیر اختصاصی است و شبیه مواد شوینده است. برای همین میگویند این توکسین شبه دترجنتی عمل میکند.
- گاما توکسین: قابلیت لیز طیف زیادی از سلول ها را دارد. از سه بخش تشکیل شده است: همولایزین گامای B ، A و C.
- لکوسیدین P-V: اختصاصیت برای لکوسیت ها دارد و فقط گلبول های سفید را تخریب میکند و از دو زیر واحد S و F ساخته شده است.
- توکسین های اکسفولیاتیو: کمتر از ۵ درصد استاف ها، اکسفولیاتیو توکسین ها را تولید میکنند. اکسفولیاتیو توکسین ها قابلیت این را دارند که در اپی درم پوست اتصالات نوع دسموزوم را از بین ببرند و سندرمی به نام SSSS ایجاد کنند. و عامل سندرم فلسی شدن پوست استافیلوکوکی باشند.
- انترو توکسین ها: ۲۱ تیپ انتروتوکسین شناخته شده است. انتروتوکسین سموم روده ای هستند و باعث اسهال و استفراغ و ایجاد مسمومیت غذایی میشوند. انواع مختلفی دارد و نوع A از همه شایع تر است و انتروتوکسین B می تواند یک غشای کاذب روی سطح روده ای ایجاد کندکه به آن انتروکولیت یا غشای کاذب میگویند.
- توکسین سندرم توکسیک_TSST_1) I): این سندرم با سمی به عنوان توکسین سندرم شوک توکسیک تولید میشود که معروف است به TSSST_1 و معمولا این سم در یک PH خنثی و اکسیژن بالا تولید میشود و به حرارت مقاوم است.
توکسین های اکسفولیاتیو و انتروتوکسین ها و توکسین های TSSسوپر آنتی ژن هستند. (سوپر آنتی ژن قابلیت اتصال به قسمت های غیر متحرک را دارند و میتوانند طیف زیادی از لنفوسیت ها را نسبت به سایر انتی ژن ها تحریک کنند و عوارض بیشتری را نشان دهند)
استاف اورئوس هایی که قابلیت تولید گاما توکسین و لکوسیدین را داشته باشند میتوانند به طور مجزا ۶ توکسین مختلف را تولید کنند . عامل ویرولانس مهم MRSA که از جامعه به دست آمده و نه از بیمارستان، لکوسیدین P_V میباشد.
بیماری هایی که استافیلوکوکوس اورئوس ایجاد میکند
با توجه به سم ها، آنزیم ها و فاکتور های بیماری زایی که این باکتری دارد و در بالا گفته شد، استاف قادر است بیماری های زیادی را ایجاد کند و عامل عفونت های فراوانی باشد که در ادامه هر کدام از آن ها را بررسی میکنیم.
سندروم فلسی شدن پوست استافیلوکوکی (SSSS)
این بیماری عمدتا در نوزادان یا در بزرگسالان با نقص ایمنی ایجاد میشود. این باکتری به خصوص در نوزادان در بیمارستان منتقل میشود، هنگامی که پوستشان با اورئوس هایی که حاوی این سم هستند آلوده شود ابتدا یک اریتم و التهاب در اطراف دهان مشاهده میشود و بعد به سایر بافت های بدن گسترش پیدا می کنند و دیده میشود که با یک فشاری بر روی پوست، پوست جابجا میشود (اپیدرم جابجا میشود و گسسته میشود) (اکسفولیاتیو توکسین ها، اتصالات بین سلول های اپیدرم را از بین میبرد و سبب گسستگی آن میشود)و به این حالت نیکولسکی مثبت می گویند که ممکن است عفونت های ثانویه هم به وجود آورد.
چون بیماری ناشی از توکسین است و معمولا انتظار نداریم یک التهاب شدید داشته باشیم، انتظار نداریم در آن موضع باکتری ها را جدا کنیم. آنتی بادی که علیه این سم تولید میشود بعد از چند روز بیماری فروکش میکند. این فرم سیستمیک بود. نوع دیگر بیماری که موضعی است و به شکل تاول خود را نشان میدهد که به bullosimpetigo یا زرد زخم تاولی معروف است. در این تاول ها میشود باکتری کشت داد (در سیستمیک کشت داده نمیشود). در این حالت ونیکولسکی وجود ندارد.
سندروم شوک توکسیک (TSS)
در شرایطی که PH خنثی و اکسیژن بالا باشد این بیماری ایجاد میشود. این سندروم دو نوع است:
- سندروم مرتبط با دوران قاعدگی در خانم ها: در ۱۹۸۰ گزارش کردند یک شیوع بالایی از این سندروم در خانم هایی که از تامپون استفاده کردند دیده میشود. بعد از کشت متوجه شدند استافیلوکوکوس اورئوس روی تامپون های داخل واژن رشد کرده و سم TSST-1 ترشح شده و از دیواره واژن جذب شده و علائم بیماری شدیدی ایجاد کرده اند. این سندروم یک بیماری سیستمیک است چون سم ترشح شده سوپر آنتی ژن است. علائم به صورت ناگهانی با تب و لرز، کوفتگی بدن، اسهال و استفراغ، درد، افت فشار خون، درگیری چند ارگانی و مرگ همراه بود. سندروم شوک توکسیک درگیری چند ارگانی دارد.
- عفونت های زخمی: ۵۰درصد توسط سم TSST-1 و ۵۰ درصد سایر انتروتوکسین ها نقش دارند (پس انتروتوکسین ها هم می توانند درسندروم شوک توکسیک غیرقاعدگی نقش داشته باشند)
مسمومیت غذایی استافیلوکوکی (با انتروتوکسین)
مسمومیت غذایی یعنی سم در غذا ترشح شده و خورده شود؛ اماعفونت غذایی یعنی باکتری موجود در غذا خورده شود.
این انتروتوکسین ها به حرارت مقاوم هستند، یعنی اگر غذا را حرارت بدهیم سم از بین نمیرود. به اسید معده هم مقاوم است و باعث استفراغ شدید و بعد ایجاد اسهال میکند. انتروتوکسین های استاف چون سوپر انتی ژن بودند، ضعف و بی حالی و بدن درد هم جز علائم آن است.
در درمان این مسمومیت آنتی بیوتیک سود چندانی ندارد چون بیماری ناشی از سم است. باید درمان های حمایتی صورت بگیرد. مثل سرم زدن تا ۴۸ ساعت. ارام ارام فروکش میکند. استافیلوکوکوس اورئوس یکی از خطوط اول ایجاد مسمومیت غذایی است.
عفونت های جلدی
- زرد زخم: یک عفونت حاد پوستی است و در بچه های مدرسه دیده میشود. گاهی از طریق خراش وارد صورت و بدن این افراد میشود و عفونت جلدی ایجاد می کند. اول به صورت ماکول و تغییر رنگ و بعد وزیکولی می شود و حالت تاولی پیدا می کند. این تاول ها خشک می شوند و میترکند و حالت زرد رنگ و چرکی می شوند و با درمان موضعی درمان میشوند ( هم استاف ها هم استرپتوکوک ها و گاهی هر دو با هم دیده میشوند)
- فولیکولیت: عفونت فولیکولارهای مو (یک فولیکولی با یک پایه قرمز رنگ و گاهی چرکی دیده میشود) گاهی این فولیکولیت در مژه ها ایجاد می شود که STYE یا گل مژه نام دارد. اگر مویی رشد کند و نتواند از مجرای خود خارج شود، چرکی میشود ولی وقتی بتواند خارج شود خود به خود خوب میشود. نوعی پیشرفته از این فولیکولیت ها هست که در ناحیه پایین تر از کمر ایجاد میشود به نام سینوس پیلونیدال. به خصوص در افرادی که زیاد می نشینند، این موها برمیگردد و چرکی میشوند و حالت سینوسی بهم مجرا پیدا می کنند و مجبور به جراحی میشوند.
- کورک: گاهی وقت ها فولیکولیت حجم وسیع تری پیدا میکند و از حد یک فولیکول گسترش پیدا می کند و عفونت حاد پوستی اش بیشتر میشود و کورک ایجاد میشود.
- کف گیرک: گاهی کورک توسعه پیدا میکند و نواحی زیر جلدی را درگیر میکنند و وسعت شان بیشتر میشود و مجاری سینوسی مختلف مبهم دارند. سیستمیک هستند و حالت تب و باکتریمی دارند.
- عفونت های زخم: تروما، جراحی ( بعد از جراحی محل بخیه قرمز و چرکین میشود). اگر یک جسم خارجی بماند، مثل نخ بخیه و شیشه خرده و … اینها هم ایجاد عفونت می کند.
عفونت های سیستمیک و سایر عفونت ها
- باکتریمی: عفونت های پوستی، جراحی، کاتتر های درون وریدی و … منجر به مرگ بیمار میشود.
- اندوکاردیت: باکتری وارد جریان خون می شود روی دریچه های قلبی کلونیزه میشود. ۵۰درصد مرگ و میر به همراه دارد. بیمار تب و لرز دارد. آمبولی سپتیک و درد در ناحیه سینه از علائمش می باشد.
- استئومیلیت: شایع ترین عامل ایجاد عفونت استخوان استاف اورئوس می باشد. معمولا در بچه ها عفونت های پوستی و درگیری متافیز می باشد و در بزرگسالان هماتوژن و مهره های کمری می باشند (پس گاهی عفونت های پوستی به استخوان میرسد)
- آرتریت: اگر یک تزریق داخل مفصلی انجام شود، آرتریت چرکی ایجاد میشود به خصوص مفاصلی که دفرم باشند و ساختار غیر طبیعی داشته باشند
- پنومونی: باکتری از طریق آسپیراسیون وارد ریه بشود و پنومونی شدید ایجاد کند. در افراد خردسال و مسن و بیماری آنفولانزا و افرادی که opd هستند. گاهی باکتریمی به داخل ریه میرود و پنومونی ثانویه رخ میدهد. ۱۰درصد افرادی که پنومونی (عفونت ریه) می گیرند به پرده جنب شان سرایت میکند و عفونت جنب یا امپیما مبتلا میشوند.
اگر در مورد استاف اورئوس سوالی دارید میتوانید سوال خود را در قسمت نظرات بپرسید. همچنین میتوانید سایر باکتری های مهم در پزشکی را نیز در سلامتانه بخوانید.
من دو ساله که هر دو زیر بغلم هی کورک میزدند و من هم اون ها رو تاحدی که بعد از خارج شدن چرک خون بیاد بیرون فشار میدادم بنظرتون اتفاقی برام میوفته خیلی کورک ها رو اینطوری کردم
سلام بهتر است با توجه به درناژ وسیع لنفاوی در زیر بغل بهتر است برای جلوگیری از انتشار باکتری به خون و دستگاه لنفاوی این کار را نکنید.
سلام. ممنون بابت اطلاعات مفیدتون. من روی سینه م و پشت شانه و گردنم هر از چند گاهی جوش های بزرگ و زیر پوستی ایجاد میشه و معمولا بعد از تخلیه و کوچیک شدن باقی میمونن، خواستم ببینم همون استاف اورئوسه؟ ؟
سلام میتواند فولیکولیت ساده باشد.
سلام جوشهای چرکی سر سفید پشت گردن و سر و کمر و قفسه سینه که با تنفس هوای آلوده یا سیگار تشدید میشه و بعضی وقتا کنار هم میزنه و مثل زخم و پوسته پوسته میشه و درد شدید در ستون فقرات و دنده ها و گرفتگی های عضلانی کمر و گردن و کاهش محدوده حرکتی وتشدید این علائم با خوردن بعضی از خوراکی ها مثلا روغن مایع کارخونه ای به شدت جوشهارو تشدید میکنه و خوردن محلول پک جهت آندوسکوپی کلا این موارد رو رفع کرد، مشکل چی میتونه باشه!؟ اساتید شهر ما که هر کدوم یه نظری دارن و هیچ کس نتونسته درمانم کنه حدود ۱۵ ساله که درگیرم
با سلام، ماهیت جوش های شما به نظر میرسد آلرژیک باشد. اما پوسته پوسته شدن و درد مفاصل و عضلات مقداری ذهن را از جوش و آلرژیک بودن آن دور میکند. با توجه به اینکه سن خود را ذکر نکرده اید و همچنین تصاویر این ضایعات را ندیده ایم نمی‌توانیم به طور دقیق اظهار نظر کنیم، با این حال در صورتی که درد عضلانی و یا مفصلی مرتبط با این جوش ها دارید، توصیه میکنیم به یک فوق تخصص روماتولوژی مراجعه کنید.
من ۷ساله که درگیر این عفونت شدم جای پیچهای پلاتین داخل استخوانم که با داروخشک میکنم خوب میشه دوباره شروع میشه فلجم کرده