هیمنولپیس نانا (H.nana) که به کرم نواری کوتوله معروف است، یک سستود از خانواده هیمنوپلیپیده و راسته سایکلوفیلیدیا است. این انگل شایع ترین سستود آلوده کننده انسان است که میتواند علائم گوارشی (در پاسخ به خود انگل) و یا علائم حساسیتی (در پاسخ به ترشحات انگل) ایجاد کند. سایر سستود های مهم در پزشکی نیز در سلامتانه مورد بررسی قرار گرفته اند که در این مطلب نیز به بررسی کامل این سستود میپردازیم.
ریخت شناسی همینولپیس نانا
هیمنولپیس نانا کوچک ترین و شایع ترین سستود انسان است که اولین بار توسط Bilharz در ۱۸۵۱ گزارش شد. اندازه آن ۴-۲ میلی متر است. اکینوکوکوس گرانولوزیس و اکینوکوکوس مولتی لوکاریس از آن ها کوچک تر بوده ولی انگل انسان نبوده و انگل سگ سانان و گوشت خواران وحشی می باشند. تعداد بند ها ۲۰۰-۱۰۰ تا است و معمولاً (بندها) پروگلوتید های (Proglutids) آن عریض می باشند. اسکولکس آن از نوع کروی است، ۴ بادکش، یک خرطوم و یک ردیف قلاب (که تعداد آن ها ۳۰-۲۰ عدد است) دارد. معمولاً GP یا سوراخ مشترک تناسلی به طور منظم در یک سمت قرار گرفته است، تعداد بیضه ها ۳ عدد است، تخمدان منفرد و ۲ قسمتی دارد. میزبان نهایی آن فقط انسان است ( تک میزبانه است) و چون سیکل زندگی مستقیم دارد، شایع ترین سستود است.
مرحله لاروی هیمنولپیس نانا سیستی سرکوئید است که در داخل سلول های پوششی روده یا اپیتلیال سل ها تشکیل می شود. تخم های آن با تخم تنیاها متفاوت است؛ تخم ها دو جداره هستند ولی بین دو جداره خطوط شعاعی را نداریم. بر عکس بر روی جدار داخلی در دو قطب برآمدگی هایی ایجاد شده است که از آن ها ۴ الی ۸ تا رشته قطبی یا پولار فیلامنت خارج شده است. در بین دو لایه جنین شش قلابه یا انکوسفر قرار گرفته است، سایز تخم ها ۳۷ در ۴۷ میکرون است.
سیکل زندگی هیمنولپیس نانا
هیمنولپیس نانا تنها سستودی است که سیکل زندگی مستقیم و تک میزبانه دارد و تنها میزبان آن انسان است. هم کرم بالغ و هم لاروهای آن در دستگاه گوارش انسان زندگی می کنند. انسان شروع به دفع تخم ها میکند (معمولاً این تخم ها رسیده اند)، در صورتی که این تخم ها توسط خود فرد به علت نشستن دست ها و عدم رعایت بهداشت دوباره خورده شوند، خودآلودگی خارجی اتفاق می افتد.
اما اگر فردی یبوست داشته باشد و تخم ها در درون روده باز شوند، میتوانند فرد را مجدداً آلوده کنند و خودآلودگی داخلی اتفاق بیفتد. (Internal–External autoinfection). بعد از خورده شدن تخم ها، جنین ۶ قلابه خارج می شود و در درون پرزها مرحله لاروی کرم که سیستی سرکوئید است تشکیل می شود. سیستی سرکویئد ها ظرف ۱۰ الی ۱۵ روز به کرم بالغ تبدیل می شوند و شروع به دفع بند ها و تخم های رسیده دو جداره می کنند.
یک گونه H.nana بهنام H.nana fraterna (هایمنولپیس نانا فراترنا) یا گونه موشی داریم که آلودگی انسانی خیلی نادری دارد. بیشتر در مورد موش و جوندگان میباشد که از طریق خوردن کک ها و نوزادهای آن ها موش آلوده میشود. مرحله لاروی آن در بدن کک شده و موش با خوردن آن آلوده میشود. کرم بالغ در روده موش وجود دارد.
بیماری زایی
به علت کوچکی هیمنولپیس نانا، در آلودگی های خفیف معمولاً علامتی نداریم ولی در آلودگی های شدید که تعداد کرم ها زیاد است علائمی مثل بی قراری، تحریک پذیری، ائوزینوفیلی (۱۶%)، علائم گوارشی (دل درد و تهوع) و خارش مخرج و به ندرت اسهال خونی یا Dysentery دیده شده است که همراه با مخاط است. سر درد، کهیر و سرگیجه از علائم دیگر هستند که بسته به حساسیت میزبان به ترشحات کرم ممکن است در بیمار دیده شوند. (ترشحات کرم انتی ژنیک هستند و سیستم ایمنی به این آنتی ژن ها پاسخ میدهد و مانند حساسیت این علائم بروز می یابند.)
تشخیص و درمان هیمنولپیس نانا
تشخیص هیمنولپیس نانا از طریق آزمایش مدفوع و مشاهده تخم ها و بندها به همراه مخاط در مدفوع انجام میگیرد. برای این کار از نمونه مدفوع لام تهیه میشود و لام ها زیر میکروسکوپ نوری مشاهده میشوند. همچنین ائوزینوفیلی در ۵ تا ۱۶ درصد بچه هایی که آلوده هستند دیده شده است که با چک کردن CBC میتوان اندکی از وجود عفونت انگلی مطمئن تر شد. در ایران بیشتر نواحی جنوبی به هیمنولپیس نانا آلوده هستند؛ مانند خوزستان و بندرعباس که تا ۲۰% آلودگی دیده شده است. در بعضی از نواحی مازندران نیز آلودگی شایع است.
برای درمان هیمنولپیس نانا میتوان از نیکلوزاماید یا یومزان استفاده کرد که ۴ قرص جویدنی ۵۰۰ میلیگرمی به بیمار میدهند. (صبح ۲ قرص و یک الی ۲ ساعت بعد، ۲ قرص دیگر را مصرف میکند). پرازیکوانتل ۲۵ میلیگرم به کیلوگرم بصورت تک دوز به بیمار داده میشود، دوز بعدی ۱۰ روز بعد به بیمار داده می شود. میرازید (Mirazid) 10 میلیگرم بر کیلوگرم به مدت ۹ تا ۱۰ روز استفاده می شود.
