دیفیلوبوتریوم لاتوم (Diphyllobothrium latum) ملقب به کرم نواری ماهی (Fish tape worm) یک سستود از خانواده دیفیلوبوتریدیده و مهم ترین عضو راسته سودوفیلیده میباشد. این انگل میتواند بسیار طویل شود و علاوه بر ایجاد علائم و ناراحتی های گوارشی، کمخونی مگالوبلاستیک ایجاد کند. در این مطلب به بررسی دیفیلوبوتریوم لاتوم میپردازیم.
ریخت شناسی دیفیلوبوتریوم لاتوم
اسم دیفیلوبوتریوم لاتوم شامل سه بخش زیر است که نشانگر ویژگی های اصلی این انگل میباشد:
- دی:(دو)
- بوتریوم: بوتریا (شیارهای طولی مکنده)
- لاتوم: پهن و تخت
دیفیلوبوتریوم لاتوم طویل ترین سستود آلوده کننده انسان است که می تواند تا ۲۵ متر طول داشته باشد. در کل دنیا حدوداً ۲۰ میلیون نفر به این سستود آلوده هستند. ماهیخواران میتوانند نقش مخزن این بیماری را بازی کنند. رنگ سفید یا شیری دارد، ۴۰۰۰-۳۰۰۰ بند دارد. میتواند طول عمر ۲۵ ساله در انسان داشته باشد. دیفیلوبوتریوم لاتوم اسکولکس شبیه دوک دارد و ۲ عدد بوتریا یا شیار طولی مکنده و کم عمق دارد که از آن ها برای اتصال استفاده میکند. بندهای بارور عریض هستند. (عرض بیشتر از طول). GP (سوراخ تناسلی) جانبی نبوده و در وسط بند قرار دارد. رحم به صورت رزی فرم (گل رز سرخ) میباشد. تخم ها بیضوی، دریچه دار و معمولاً سایز آن ها ۷۰-۴۰ میکرون است که به رنگ زرد دیده میشوند. یک دریچه (اُپرکول) غیرواضح دارند. در مقابل دریچه یک برآمدگی یا زائده به نام «ناب (knob)» دیده میشود. کرم بالغ دیفیلوبوتریوم لاتوم روزانه تا یک میلیون تخم می تواند دفع کند. تخم ها از دسته تخم های نارس هستند و باید مدتی در محیط بمانند تا رسیده شوند. بیضه ها در سرتاسر بند پخش شده اند.
چرخه زندگی دیفیلوبوتریوم لاتوم
دیفیلوبوتریوم لاتوم در دستگاه گوارش انسان و میزبان های اصلی دیگر (سگ و گربه) زندگی میکند و تخم ها از طریق سوراخ رحمی دفع می شوند. این تخم ها نارس بوده و وقتی که در آب قرار می گیرند ظرف ۱۰ الی ۱۵ روز رسیده می شوند و درون آنها یک مرحله لاروی اول به نام کوراسیدیوم (coracidium) تشکیل می شود.
کوراسیدیوم یک جنین ۶ قلابه (انکوسفر) است که در سطح آن مژک قرار دارد (از آن ها برای شنا کردن در آب استفاده می شود). عمر آن ۱۲ تا ۴۸ ساعت می باشد و در این مدت فرصت دارد که خودش را به میزبان واسط اول که دسته ای از سخت پوستان آبزی یا سیکوپس ها هستند برساند. وقتی وارد سیکوپس شد، مرحله لاروی دوم یا پروسرکویئد تشکیل می شود. در صورتی که این سیکوپس توسط ماهی شکار و خورده شود، ظرف ۱ تا ۴ هفته در عضلات ماهی، مرحله لاروی سوم یا پلروسرکوئید یا اسپارگانوم تشکیل می شود. این پلروسرکوئید کرمی شکل و بند بند بوده و یک بوتریای اولیه در سر آن تشکیل شده است. انسان و میزبان های نهایی در صورتی که این ماهی آلوده به دیفیلوبوتریوم لاتوم را مصرف کنند (به صورت خام یا نیم پز)، عضلات ماهی در بدن انسان هضم می شوند و ظرف ۳ تا ۶ هفته کرم در روده میزبان نهایی بالغ می شود و به دفع تخم می پردازد.
تشخیص
معمولاً برای تشخیص دیفیلوبوتریوم لاتوم از علائم ایجاد شده توسط آن استفاده میشود. برخی از رفرنس ها علائم آن را مشابه زخم معده می دانند ولی کلیدی که به تشخیص کمک می کند، آنمی مرتبط با ویتامین B12 است که از انواع ماکروسیتیک آنمیا (Macrocytic anemia) میباشد و سایز RBC ها معمولاً بزرگتر از حد معمول است. سابقه مصرف ماهی خام توسط بیمار به تشخیص کمک میکند. آزمایش مدفوع که در آن بندها یا تخم های نارس مشاهده میشوند نیز به تشخیص کمک میکند.
دیفیلوبوتریوم لاتوم با توجه به محل ورود و درگیری روده، معمولاً علائم گوارشی ایجاد میکند مثل ناراحتی های گوارشی، اسهال و یبوست. به طور کلی علائم عمومی آن شامل کاهش وزن و آنمی مرتبط با نقص ویتامین B12 در ۴۰% بیماران می باشد که علت آن جذب ویتامین B12 توسط کرم است. ویتامن B12 برای ساخت گلبول های قرمز ضروری است و در صورتی که میزان کافی آن دریافت نشود، کمخونی یا آنمی مگالوبلاستیک رخ میدهد.
بیشتر بخوانید: آنمی و انواع آن، آنمی مگالوبلاستیک
پیشگیری و درمان دیفیلوبوتریوم لاتوم
برای پیشگیری از ابتلا به عفونت انگلی ناشی دیفیلوبوتریوم لاتوم، باید ماهی های آلوده ای که در آب های آلوده وجود دارند خورده نشوند، خصوصا ماهیان مناطقی که فاظلاب ها به آب میریزند. همچنین برای از بین رفتن این انگل باید مصرف ماهی بصورت پخته صورت بپذیرد(۱۰ دقیقه پختن ماهی باعث مرگ کرم می شود). فریز کردن ماهی در دمای منفی ۲۰ درجه به مدت ۴۸-۲۴ ساعت باعث از بین رفتن لاروهای موجود در گوشت ماهی میشود.
در درمان این انگل نیز دو داروی پرازیکوانتل و نیکلوزاماید استفاده میشوند که با فلج کردن کرم موجب دفع آن میشوند.
- پرازیکوانتل ۴۰ میلی گرم بر کیلوگرم به صورت تک دوز
- نیکلوزاماید به میزان ۲ گرم به صورت تک دوز
توجه داشته باشید که مصرف دارو باید حتما تحت نظر پزشک باشد و از مصرف خودسرانه دارو ها باید اجتناب نمود.
