تنیا سولیوم یا Taenia solium نیز یکی دیگر از اعضای رده سستود در کرم های انگلی است که در راسته سیکلوفیلیدا و خانواده تنیده قرار میگیرد. علت نام گذاری این کرم این است که در صورت مشاهده از بالای اسکولکس، قلاب ها به صورت شعاعی قرار گرفته اند و ظاهری مشابه خورشید دارد (sol=sun،خورشید). این کرم با نام کرم نواری خوک نیز خوانده میشود.
مورفولوژی (ریخت شناسی) تنیا سولیوم
رنگ تنیا سولیوم کرم سفید و شیری رنگ است و طولی در حدود ۲-۴ متر دارد. تعداد بندهای آن از تنیا ساژیناتا کمتر است و در حدود ۸۰۰-۱۰۰۰ است. اسکولکس کروی، ۴ بادکش، روستلوم و دو ردیف قلاب روی آن دارد. پس تنیا سولیوم یک کرم کدوی مسلح است (به علت وجود روستلوم و دو ردیف قلاب). ۲ تا از بادکش ها در یک سمت و ۲ تای دیگر در سمت دیگر قرار دارند. قلاب ها تصویری مشابه شعاع خورشید را ایجاد میکنند. بند های بارور این کرم نیز مشابه تخم کدو است. تنیا سولیوم طول عمر حداکثری حدود ۲۵ سال دارد، تخمدان تکی و به صورت ۳ لوبی است. رحم در میانه بند های بارور قرار دارد و انشعاب های آن کمتر از تنیا ساژیناتا است (در حدود ۱۳-۷ انشعاب). تخم ها عیناً مشابه تنیا ساژیناتا است.
سیکل زندگی تنیا سولیوم
محل زندگی کرم های بالغ تینیا سولیوم در روده انسان است، میزبان نهایی (انسان) شروع به دفع بندهای بارور که حاوی تخم هستند به همراه مدفوع می کند. تخم ها در آب ها و فاضلاب ها قرار می گیرند. اگر میزبان واسط که خوک است، گیاه آلوده به تخم ها را بخورد، آلوده می شود. ظرف ۲-۳ ماه در عضلات خوک مرحله لاروی که سیستی سرکوس سلولزه نام دارد تشکیل می شود (یک سر مسلح و یک کیسه). در صورت مصرف گوشت خوک خام یا نیم پز توسط انسان، ظرف ۳ ماه کرم در روده بالغ می شود و به دفع بند می پردازد.
انسان می تواند میزبان واسط برای تنیا سولیوم باشد. تخم ها در روده باز می شوند و لارو از طریق جریان خون، به نقاط مختلف بدن (به ویژه مغز و چشم ها) مهاجرت می کند و مرحله لاروی سیستی سرکوس سلولزه در بدن انسان تشکیل می شود.
امکان آلودگی انسان به مرحله لاروی تنیا سولیوم و ایجاد بیماری سیستی سرکوزیس در انسان وجود دارد که در برخی موارد در مغز ایجاد آلودگی شدید می کند و حتی می تواند کشنده نیز باشد به همین دلیل این کرم از تنیا ساژیناتا خطرناک تر است.
بیماری‌زایی
علائم گوارشی که تنیا سولیوم ایجاد میکنه مشابه ساژیناتا است ولی به مقدار خفیفتر؛ چون طول این کرم کوتاهتر است. در ابتلا به این کرم خارش مخرج ایجاد نمیشود و تحریک پذیری کم است؛ چون بندهای تنیا سولیوم تحرک کمتری دارند (حرکت خود به خودی ندارند). بیشترین خطری که برای سولیوم مطرح است، مربوط به سیستی سرکوزیس است که انسان میتواند هم در مرحله لاروی و هم درمرحله بالغ آلوده شود. آلودگی خود به خودی (Autoinfection) داخلی و خارجی در تنیا سولیوم به شرح زیر اتفاق می افتد:
- اگر تخم به دلیل یبوست در روده باز شود و لارو خارج شود و از طریق خون به مغز، چشم، زیرپوست و عضلات منتقل بشود، خودآلودگی داخلی رخ داده است.
- اگر بند ها متلاشی شوند و همراه مدفوع دفع شوند و فرد بعد از اجابت مزاج، شست و شوی دست ها را به صورت کامل انجام ندهد و این تخم ها در زیر ناخن باقی بمانند، بعداً با خوردن مواد غذایی وارد دستگاه گوارش می شوند و در این صورت خود آلودگی خارجی صورت گرفته است.
سیستی سرکوزیس میتواند در مغز، عضلات، بافت های زیرجلدی و چشم ها تشکیل شود که بسته به اینکه این کیست در کجا تشکیل شده است، علائم متفاوتی دارد که شامل تشنج، علائم عصبی-روانی از جمله صرع، افزایش فشار داخل مغزی، سردرد های میگرنی، درد عضلات و تاری دید (اگر در چشم باشد) می شود. پس به طور کلی علائمی که این کرم ایجاد میکند متنوع تر و خطرناک تر از تنیا ساژیناتا میباشند.
تشخیص تنیا سولیوم
برای تشخیص آلودگی با تنیا سولیوم از آزمایش مدفوع استفاده میکنیم. در واقع با بررسی وجود تخم یا بندهای بارور در مدفوع (این روش برای کرم های بالغ است) و از طریق شمارش انشعاب ها میتوان آن ها را از تنیا ساژیناتا تفکیک داد. برای تشخیص سیستی سرکوس (مرحله لاروی کرم) از تکنیک های تصویربرداری (مثل CT scan مغز و MRI)، تکنیک های سرولوژی (مانند الایزا، IFA) که به دنبال آنتی بادی ها در سرم بیمار میگردد و از تکنیک مولکولی مانند PCR در بررسی مایع مغزی-نخاعی (CSF) استفاده میشود؛ که معمولا پروتئین و WBC بیمار بالاست و در آزمایش خون معمولاً ائوزینوفیلی خفیفی دیده میشود.
پیشگیری و درمان
همانند سایر آلودگی های انگلی، راه اصلی برای مواجهه با این کرم یعنی تنیا سولیوم پیشگیری از ابتلا است. برای پیشگیری از آلودگی باید درواقع سیکل زندگی این کرم را مختل کرد تا این کرم منتشر نشود و نتواند افراد بیشتری را آلوده کند. برای این کار راه های زیر توصیه میشود:
- دفع فاضلاب های انسانی به صورت بهداشتی
- پختن کامل و کافی گوشت خوک
- نگهداری گوشت در فریزر در دمای منفی ۲۰ درجه سانتی گراد
- درمان بیماران مبتلا به تنیا سولیوم
البته با توجه به اینکه گوشت خوک برای مسلمانان حرام است معمولا خوشیختانه خیلی آلودگی زیادی با این کرم در ایران نداریم.
برای درمان آلودگی با تنیا سولیوم نیز بهتر است از البندازول یا پرازیکوانتل استفاده شود.
- البندازول به مدت ۲۸-۸ روز و دوز ۱۵ میلی گرم به ازای ۱ کیلوگرم وزن بدن مصرف می شود.
- پرازیکوانتل به صورت ۳ بار در روز و برای ۱۵ روز و دوز ۵۰ میلی گرم به ازای ۱ کیلوگرم وزن بدن مصرف می شود.
همچنین از استروئیدها مثل دگزامتازون (Dexamethasone) برای کاهش التهاب ناشی از لارو ها استفاده میشود. در موارد شدیدتر نیز میتوان از جراحی برای خارج کردن لاروها استفاده کرد.
