سودوموناس آئروجینوزا یا آئروژینوزا یک باکتری باسیلی گرم منفی دارای ۱ تا ۳ فلاژل قطبی است. این باکتری دارای پیلی و کپسول پلی ساکاریدی موکوئیدی یا لعابی است که میتواند بیماری های گوناگونی را برای انسان ایجاد کند.
این باکتری متابولیسم هوازی اکسیداتیو غیر تخمیری دارد و از گروه های اکسیداز مثبت است که نیاز های ساده ای برای رشد و تقسیم دارد.
سودوموناس دارای مقاومت بالا نسبت به آنتی بیوتیک ها و مقاومت بالا نسبت به اثر برخی از مواد ضد عفونی کننده ها مثل دترجنتها (حتی در حضور آنها رشد می کنند) است. سودوموناس سم های گوناگونی ترشح میکند و فاکتور های بیماری زایی فراوانی دارد که در ادامه به طور کامل بررسی میشوند.
ویژگی های سودوموناس آئروجینوزا
سودوموناس به طور وسیع در طبیعت پراکنده است مثل خاک ، آب و مواد آلی در حال فساد همچنین ارگانیسم شایع در محیط های بیمارستانی است ، مخازن مرطوب ، ظرفشویی ، دستشویی ، وسایل تمیز کننده کف زمین ، تجهیزات درمانی سیستم تنفسی ، دیالیز و محلول های ضد عفونی کننده و … همچنین در افراد بستری در بیمارستان و افراد دارای نقص در سیستم ایمنی گاهی به عنوان فلور موقت روی پوست و یا روده وجود دارد.
ویژگی های اصلی این باکتری که باعث بیماری زایی میشوند عبارتند از
- از آنجا که یک باکتری گرم منفی است دارای LPS است که درواقع این لیپو پلی ساکارید در دیواره فاکتور بیماری زایی اصلی باکتری های گرم منفی به شمار میرود.
- پیلی تیپ IV: در اتصال اولیه و کلونیزاسیون باکتری در سطوح و در بدن نقش دارد.
- لایه آلژینات (کپسول پلی ساکاریدی ): اتصال باکتری به سلولهای پوششی نای و نایژه همجنین با عث ممانعت از فاگوسیتوز (به واسطه ایجاد حجم وتوده بزرگ باکتری) مشود و سودوموناس را در برابر محافظت رادیکالهای سمی و آنتی بیوتیکها محافظت میکند.
- اگزوتوکسین A (سم باکتری): یکی از مهمترین فاکتورهای ویرولانس سودوموناس است که باعث توقف سنتز پروتئین (از طریق ممانعت از طویل سازی زنجیره پپتیدی در سلولهای یوکاریوت) میشود. این سم همچنینی موجب نکروز پوستیدر سوختگی ها، آسیب قرنیه در عفونت چشم ، آسیب به بافت در عفونتهای ریوی میشود
- اگزوتوکسین Tو S: اختلال در جابجایی واکوئل های درون سلول میزبان ، حفظ و بقای باکتری درون سلول میزبان.
- الاستاز: تجزیه الاستین / آسیب به بافتهای دارای الاستین (پارانشیم ریه)
- آلکالین پروتئاز: با تجزیه و تخریب IL-12 باعث سرکوب سیستم ایمنی و ایجاد نکروز بافتی می گردد.
- فسفولیپاز C: این آنزیم که سودوموناس تولید میکنند در واقع تجزیه کننده سورفکتانت ریه است و فسفوریل کولین را می شکند و باعث اشکال در تنفس (زجر تنفسی) می گردد.
- پروتئاز شماره ۴: تخریب بافت چشم وایجاد کراتیت
- رامنولیپید: یک همولیزین مقاوم به حرارت که سبب تجزیه بافتهای دارای لستین می گردد.
- لکوسیدین: پس از لیز باکتری رها می شود. با ایجاد منفذ در سلولها موجب مرگ آن ها می شود.
- PA-I-Lectin: باعث توقف زنش مژکها و مرگ سلول های اپی تلیال میشود. در حضور افزایش کلرید سدیم و کلرید پتاسیم سنتز می شود و چون این نمک ها در افراد مبتلا به فیبروز سیستمیک به میزان زیادی یافت می شود زمینه برای سنتز آلژینات مهیا می شود.
سودوموناس یکسری پیگمان نیز به شرح زیر دارد که علاوه بر اینکه نقش هایی در متابولیسم این باکتری دارند باعث ایجاد رنگ در کلنی کشت این باکتری نیز میشوند:
- پیوسیانین (پیگمان آبی رنگ): سوپراکسید و پراکسید هیدروژن را کاتالیز می کند.
- پیووردین (زرد مایل به سبز): سیدروفور متصل شونده به آهن
- فنازین
سودوموناس آئروژینوزا چه بیماری هایی ایجاد میکند؟
همانطور که دیدیم این باکتری فاکتور های بیماری زایی متعدد و گوناگونی دارد که هرکدام از آن ها این توانایی را برای باکتری ایجاد کرده اند تا بیماری های مختلفی را ایجاد کند:
عفونت های ریوی
درگیری سیستم تنفسی تحتانی با این باکتری از کلونیزاسیون بدون علامت تا برونکوپنومونی نکروز دهنده شدید می تواند متغیر باشد. عفونت ریوی در افراد مبتلا به فیبروز سیستیک (به دلیل بیماری زمینه ای) نیز معمولا توسط سودوموناس ایجاد میشود.
عوامل مستعد کننده ی ابتلا به عفونت های ریوی :
- درمان قبلی با آنتی بیوتیک های وسیع الطیف که جمعیت فلور طبیعی را از بین می برند.
- تجهیزات درمانی تنفسی که سبب ورود باکتری به مجاری تنفسی تحتانی می شوند.
- بیماریهای زمینه ای
عفونت های اولیه پوستی
- زخم های سوختگی ها: رایج ترین باکتری بخش سوختگی سودوموناس است. به دلیل سطح مرطوب سوختگی وعدم پاسخ نوتروفیل ها نسبت به تهاجم باکتری و از بین رفتن اولین سطح دفاعی بدن یعنی پوست باعث کلونیزاسیون باکتری در محل سوختگی، تخریب موضعی، نکروز بافت و باکتریمی میشود.
- فولیکولیت: یکی از عفونت های شایع در افرادی است که با آب های آلوده تماس دارند.
-
عفونت ناشی از وان داغ (hot tubs)
-
ناخن سبز
-
عفونت پای ورزشکاران
زخم سوختگی
سایر عفونت هایی که سودوموناس ایجاد میکند
- عفونت های ادراری: درافرادی که کاتترهای ادراری به مدت طولانی استفاده می کنند این باکتری توسط کاتتر به دستگاه ادراری وارد و کلونیزه میشود و باعث ایحاد عفونت های ادراری میشود.
- عفونت گوش خارجی: عفونت گوش خارجی که به عفونت گوش شناگران معروف است بیشتر در شناگرانی اتفاق میفتد که در استخر های آلوده به این باکتری به طور مداوم شنا میکنند.
- عفونت های چشمی: به چند طریق سودوموناس در چشم ایحاد عفونت میکند و میتواند باعث کراتیت شود : عفونت اولیه پس از ضربه به قرنیه، سایش ناشی از لنزهای تماسی یا خراش سطح چشم و تماس با آب آلوده و مواجه شدن با باکتری.
-
اگر باکتری به خون وارد شود میتواند ایجاد باکتریمی و اندوکاردیت نیز بکند
تشخیص، درمان و پیشگیری سودوموناس
- باکتری بر روی محیط کشت ساده قادر به رشد است
- به دلیل تولید پیوسیانین بر روی محیط کشت به رنگ سبز یا آبی دیده می شود.
- به دلیل حضور مشتقات تری متیل آمین، بوی انگور یا گل یاس تولید می کند.
- بر روی محیط بلاد آگار، همولیز کامل می دهد.
- محیط کشت مناسب باکتری: Irgasan agar cetrimide
همانطور که گقتیم سودوموناس یک باکتری است و درمان اصلی آن آنتی بیوتیک است که با توجه به شرایط بیمار و میزان و نوع بیماری پزش باید نسبت به تجویز آنتی بیوتیک مناسب تصمیم بگیرد. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان سرخود نباید آنتی بیوتیک مصرف کرد.
- پيشگيري از آلوده شدن وسايل استريل پزشكي مانند دستگاههای دیالیز و یا سیستم های درمان تنفسی
- جلوگیری از آلوده شدن بیماران از طریق تماس با کارکنان آلوده
- عدم استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها
