تشخیص مولتیپل میلوما ( Multiple myeloma ) که یک بدخیمی در پلاسما سل هاست بر سه روش اصلی بیوپسی، الکتروفورز و رادیوگرافی استوار است. در ادامه به طور کامل به شیوه تشخیص این بدخیمی میپردازیم. میتوانید در مقاله مولتیپل میلوما چیست؟ و علائم بیماری مولتیپل میلوما با این بیماری بیشتر آشنا شوید.
بیوپسی در تشخیص مولتیپل میلوما
بیوپسی از خار خاصره ی خلفی فوقانی (ASIS) که پر از پلاسماسل است انجام میشود.
در بیوپسی پلاسماسل های بزرگ که معمولا تک هسته ای اند دیده میشود. هسته به یک طرف رانده شده و عموما در مرکز نیست و یک هاله ی روشن هسته را از سیتوپلاسم جدا کرده است.
تنها با استفاده از مورفولوژی پلاسماسل نمیتوان تشخیص قطعی مالتیپل میلوما داد زیرا ممکن است فرد دچار عفونت شده باشد.
تشخیص بهتر بر اساس تعداد پلاسماسل هاست: اگر پلاسماسل ها بالای %۱۰ در مغز استخوان باشند و همه ی سلول ها هم مونوکلونال باشند.
با روش های فلوسایتومتری و ایمونوهیستوشیمی (IHC) که مارکرهای سلولی را مشخص میکنند به مونوکلونال بودن سلول ها پی میبریم.
میتوانیم از پلاسماسیتوما برای بیوپسی استفاده کنیم: پلاسماسیتوما توده ای از پلاسماسل هاست که در جایی به جز مغز استخوان (مثلا در چشم یا خود استخوان) وجود دارد.
الکتروفورز در تشخیص مولتیپل میلوما
الکتروفورز روشی است که در آن مواد در یک میدان الکتریکی قرار میگیرند و باتوجه به بار دار بودن پروتئین ها، به ترتیب اندازه و بار الکتریکی در این صفحه مرتب میشوند.
در الکتروفورزی که برای تشخیص مولتیپل میلوما انجام میشود، نوار های آلبومین، آلفا،بتا و گاما گلوبولین وجود دارد.
آنتی بادی ها در نوار گاماگلوبولین وجود دارند.
الکتروفورز میتواند مقدار و نوع آنتی بادی ها را تعیین کند.
همانطور که گفته شد، در این گروه از بیماری ها، مقدار آنتی بادی بصورت مونوکلونال افزایش خواهد یافت پس در الکتروفورز یک نمای ( M Spikeنیزه مونوکلونال ) خواهیم دید:
همانطور که می بینید در مالتیپل میلوما مقداری افزایش پروتئین های آلفا- ۲ و بتا هم دیده میشود. پلاسماسل ها که فقط آنتی بادی نمیسازند، چیزهای دیگری هم می سازند که وقتی سرطانی شدند، مقدار ترشحات فرعی آنها هم افزایش می یابد و باعث میشود مقداری در لفا- ۲ و بتا هم افزایش یابند اما ترشح غالب پلاسماسل ها همان آنتی بادی است که بصورت نیزه در ناحیه گاما دیده میشود.
در ۵ درصد موارد ممکن است قله نیزه به جای ناحیه گاما در سایر نواحی دیده شود اما در ۹۵ درصد موارد در ناحیه گاماست.
در حالتی که پلی کلونال گاماپاتی داشته باشیم (مثل وجود عوامل عفونی در بدن) نمای الکتروفورز ناحیه گاما، مانند یک گنبد خواهد بود. (البته در حالت عادی هم کمی شکل گنبد دارد اما در حالت پلی کلونال ارتفاع گند بیشتر از حالت عادی است).
باید حداقل ۵ گرم بر لیتر (یا ۰/۵گرم در دسی لیتر) پروتئین غیر طبیعی در سرم وجود داشته باشدتا این روش بتواند در تشخیص مولتیپل میلوما کارایی داشته باشد که برای این موضوع لازم است ۱۰ به توان ۹ پلاسماسل داشه باشیم.
گاهی مقدار ایمونوگلوبولین کمتر از سطح ردیابی الکتروفورز است. در این حالت برای تشخیص مونوکلونال بودن انتی بادی از روش ایمیون فیکسیشن استفاده میکنیم.
با استفاده از ایمیون الکتروفورز میتوان نوع آنتی بادی را تعیین کرد.
با استفاده از ایمیون الکتروفورز میتوان وزن و مقدار آنتی بادی ها را هم تعیین کرد که این امر در فالوآپ بیماری و بررسی پاسخ به درمان اهمیت دارد. مثلا به فرد دارو داده میشود و پس از مدتی در الکتروفورز مشاهده میکنیم که مقدار آنتی بادی ها کم شده است (کاهش آنتی بادی ها با کاهش سلول های بدخیم در ارتباط است)
پس: با ایمیون الکتروفورز میتوان نوع آنتی بادی و مقدار آن، تشخیص مولتیپل میلوما و درمان و پرگنوز استفاده کرد (زیرا انواع مختلف میلوم پروگنوز متفاوتی دارند).
گفته شد که کاهش آنتی بادی ها با کاهش سلول های بدخیم در ارتباط است. از طرف دیگر هرچه تومور بزرگتر باشد مقدار آنتی بادی ها هم بیشتر خواهد بود و از این نظر گفته میشود که مقدار آنتی بادی ها برای میلوم یک تومور مارکر با حساسیت بالا محسوب میشود.
تظاهرات الکتروفورز و نیزه ی M برای تشخیص مولتیپل میلوما اختصاصی نیست و در بیماری های دیگری هم ایجاد میشود مثل:
- Chronic lymphocytic leukemia یا سرطان های لنفوئیدی Tو B
- Chronic myelogenous leukemia یا لوسمی مزمن مغز استخوان
- سرطان پستان و کولون
- سیروز و سارکوئیدوز پاراسیتیک و RA
دو بیماری نادر پوستی لیکن میکس ادماتوس و نکروبیوتیک زانتوم گرانولوما
بنابراین پیک گاماگلوبولین فقط مربوط به میلوم نیست.
الکتروفورز ادرار
برای الکتروفورز ادرار، به ادرار ۲۴ساعته نیاز است. شخص صبح زود که از خواب بیدار میشود ادرار خود را در ظرف ریخته و علاوه بر ادرارش در طول روز، ادرار صبح روز بعدی را هم در ظرف ریخته و تحویل آزمایشگاه میدهد.
رادیوگرافی در تشخیص مولتیپل میلوما
ضایعاتی که در این بیماری داریم لیتیک هستند و پلاستیک نیستند، پس اسکن هسته ای کمکی به ما نمیکند چون اسکن هسته ای موادی را وارد بدن میکند که تومورها آن ها را جذب میکنند و با خاصیت رادیوایزوتوپ در خودشان، مشخص میشوند. پس در سرطان های متاستاتیک Hot spot های فعالیت های پلاستیک را میبینیم که در مالتیپل میلوما این هات اسپات ها وجود ندارند.
در مالتیپل میلوما رادیوگرافی ساده از همه ی روش ها بهتر است و ضایعات punch out که مانند سوراخ شدن چوب توسط موریانه هستند مشاهده میشود و این lesion ها همانطور که گفته شد در اسکن هسته ای دیده نمیشوند.
