بورلیا نام یک جنس دیگر از باکتری های اسپیروکت است که میتواند تب راجعه شپشی و همچنین بیماری لایم را ایجاد کند. این باکتری ها مانند ترپونما پالیدوم، علاوه بر به ارث بردن ویژگی های اسپیروکت ها، خود دارای ویژگی های اختصاصی میباشد. در این جنس چندین گونه و زیر گونه وجود دارد که هرکدام نیز ویژگی های منحصر به فردی میتوانند داشته باشند. در این مطلب از سلامتانه به بررسی باکتری های بورلیا میپردازیم و همچنین گذری بر بیماری های حاصله از این باکتری ها میکنیم. با ما همراه باشید.
ویژگی های بورلیا
همانطور که گفته شد، جنس بورلیا از اسپیروکت هاست پس یک باکتری گرم منفی مارپیچی شبیه درباز کن است. اطلاعات کامل اسپیروکت ها را میتوانید در مطلب ترپونما پالیدوم مطالعه نمایید. بورلیا ها ضخیم تر و طویل تر از سایر اسپیروکت ها هستند و به طور تقریبی اندازه ای بین ۱۰ تا ۳۰ میکرون دارند. این باکتری ها در رنگ آمیزی گرم به شکل ضعیفی رنگ میگیرند اما در رنگ آمیزی های آنیلینی مثل گیمسا و رایت، خوب رنگ میشوند. میکروآئروفیل اند و در محیط هایی که حاوی خون، سرم یا بافت باشد قادر به رشد و کشت هستند.
| نام جنس | نام گونه | بیماری |
| Borrelia | burgdorferi
recurrentis Many species |
Lyme disease (borreliosis)
Epidemic relapsing fever Endemic relapsing fever |
بیماری زایی
همانطور که در جدول بالا میبینید، دو گونه بورگدوفری و ریکارنتیس به ترتیب میتوانند بیماری لایم و تب اندمیک راجعه را ایجاد کنند. همچنین دیگر گونه های بورلیا نیز قادر به ایجاد بیماری تب راجعه هستند. به طور کلی سه بیماری اصلی که از بورلیا ها حاصل میشود عبارتند از:
- تب راجعه اندمیک (کنه ای)
- تب راجعه اپیدمیک (شپشی)
- لایم (بورلیوز)
بورلياهایی که عامل تب راجعه هستند، دارای یک پروتئین عمده متغیر به نام VMP یا Variable major protein در غشای خارجی خود هستند که دچار تغییرات آنتی ژنیک می شود. این تغییرات آنتی ژنیک باعث میشود سیستم ایمنی ما هر بار به گونه دیگری با این باکتری ها برخورد کند و در واقع باعث کاهش و افزایش علائم بالینی میشود (راجعه بودنش به دلیل این مورد است). ژن های VMP بورلیا بر روی یک پلاسمید خطی قرار دارند و از هر پلاسمید چندین کپی وجود دارد. در هر زمان فقط یک ژن بیان میشود و سیستم ایمنی به آن پاسخ میدهد و سپس این ژن خاموش شده وژن دیگری بیان میشود و باعث پاسخ دوباره سیستم ایمنی میشود. در نهایت بورلیا با یک VMP جدید تکثیر یافته و باکتریمی شدید همراه با علائم بالینی ظاهر می گردد.
تب راجعه
در فرایند بروز بیماری تب راجعه، بورلیا ها توسط گزش بند پای ناقل به گردش خون ما مارود میشوند. این باکتری ها توکسین تولید نمیکنند،مکانیسم بیماری زایی به طور عمده وابسته به VMP و LPS باکتر است که پاسخ ایمنی به این دو باعث بروز بیماری و علائم میگردد. شروع بیماری ناگهانی است و با لرز تکان دهنده، تب، درد عضلانی و سر درد آغاز میشود. این علائم ۳ تا ۵ روز باقی میماند و سپس فروکش میکنند. سپس دوره بدون تب آغاز میشود که ۴ تا ۱۰ روز است و بعد از آن دومین حمله آغاز میشود. همانطور که گفته شد در دوره بدون تب، تغییرات آنتی ژنی که ایجاد میشود موجب میشود که دوباره بیماری پس از چند روز خود را نشان دهد.
عامل تب راجعه اپیدمیک بورليا ركارنتيس است. مخزن این باکتری انسان است و ناقل آن شپش های سر و گردن مباشند. باکتری هنگام خاراندن پوست و ایجاد خراش های پوستی و له شدن شپش وارد بدن میشود.
در تب راجعه اندمیک نیز مخزن باکتری انسان، جوندگان، گوسفند و بز اند. ناقل بیماری هم کنه های اورنیتودوروس میباشند. بورلیا ها از طریق نیش کنه وارد میشوند. همچنین کنه میتواند باکتری را از طریق تخم خود به نسل بعدی منتقل کند. در تب راجعه اپدیمیک مخزن انسان است و بیماری تنها یک بار عود میکند اما در تب راجعه اندمیک مخزن بیماری جوندگان، پستانداران کوچک و کنه میباشند که بیماری میتواند به کرات عود کند. علائم و پیامد های تب راجعه اپیدمیک بسیار شدید تر از اندمیک اند و مرگ و میر ۴-۴۰ درصدی دارد (اندمیک ۵ درصد).
لایم
عامل بيماري لایم باکتری های بورليا بورگدوفری هستند و مخزن بیماری موش، گوزن و کنه ها میباشند. ناقلین این بیماری کنه ایکسودوس اند و از طریق کنه های سخت از موش به انسان منتقل میشود. لایم سه مرحله دارد:
- بيماري معمولاً در تابستان با يك ضايعه جلدي مشخصي در محل گزش كنه شروع مي شود.
- پس از چند روز يا چند هفته اسپيروكت ها مي توانند به بسياري از مناطق بدن بخصوص ساير قسمت هاي پوست، سيستم اعصاب، قلب و يا مفاصل گسترش يابند.
- پس از چند سال بورلیا ها ممكن است باعث ايجاد بيماري مزمن بخصوص در مفاصل، سيستم اعصاب يا پوست شوند.
تشخیص بورلیا
برای تشخیص تب راجعه از نمونه خون استفاده میشود. از بيمار در هنگام تب خونگيري كرده و از آن گسترش تهيه و به روش رايت يا گيمسا رنگ آميزي مي شوند و با دیدن باکتری ها زیر میکروسکوپ تشخیص تایید میشود. روش کشت هم برای تشخص وجود دارد که كشت در جنين جوجه بهترين روش كشت دادن است. روش های بیوشیمی و سرولوژی در تشخیص کاربرد آنچنانی ندارند.
برای تشخیص لایم برخلاف تب راجعه به علت كم بودن تعداد باکتری ها در بافت ها، معمولاً رنگ آميزي در نسج يا رنگ آميزي ايمونولوژيك منجر به تشخيص نمي شود و همچنین کشت بورلیا بورگدوفری ارزش تشخیصی پایینی دارد. لذا اساس تشخیص لایم عموما بر اساس نمای بالینی و تست های سرولوژی است.
درمان، پیشگیری و کنترل
درمان تب راجعه بهتر است با تتراسيكلين يا اريترومايسين انجام شود و همچنین درمان لایم با آموكسي سيلين، تتراسيكلين و سفترياكسون.
با استفاده از حشره كش ها، بكاربردن دوركننده هاي حشرات و يا پوشيدن لباس هاي محافظت كننده كه مواجهه پوست با حشرات را كاهش مي دهد مي توان مواجهه با ناقلين بيماري را به حداقل رساند. همچنین واكسن نوتركيب جهت بيماري لايم در دسترس است.
