آزمایش ۵-HIAA یا ۵-Hydroxy indolacetic acid (هیدروکسی ایندول استیک اسید) یک ماده شیمیایی متابولیت سروتونین است. خود سروتونین یک میانجی عصبی است که در سلول ها و بافت های عصبی بدن نقش های مختلفی را بر عهده دارد. ۵-HIAA متابولیت اولیه این میانجی عصبی یعنی سروتونین است که توسط ادرار دفع میشود. در ادامه به این تست آزمایشگاهی میپردازیم و میبینیم که این تست چه موقع غیر نرمال میشود و درصورت غیرنرمال بودن چه معنی خواهد داشت.
آزمایش ۵-HIAA چه هدفی دارد؟
در واقع همانطور که در مقدمه مطلب گفته شد سروتونین یک میانجی عصبی است که نقش بسیار مهمی را در سیستم عصبی بر عهده دارد درواقع سروتونین مسئول تنظیم خلق در مغز است اما در جاهای دیگری مثل اعصاب دستگاه تنفسی و عروق هم تولید میشود. سروتونین از اسید آمینه تریپتوفان تولید میشود و در سلول های عصبی اثر خود را اعمال میکند مقداری از آن توسط سلول ترشح کننده بازجذب و مقداری نیز در واقع هدر میرود. این میزان هدر رفت در کبد به متابولیت اصلی سروتونین یعنی ۵-HIAA شکسته میشود و در نهایت بدن این ماده را از طریق ادرار دفع میکند(چون خود سروتونین نمیتواند از طریق ادرار دفع شود). این تست برای اندازه گیری میزان ۵-HIAA در ادرار شما انجام میشود.
اگر تولید سروتونین به هر دلیلی در بدن افزایش یابد، به طبع آن، تولید ۵-HIAA نیز افزایش میابد و در ادرار بیشتر میشود. مهم ترین شرایطی که باعث افزایش سرتونین و متابولیت آن میشود تومور کارسینوئید است که به طور خاص سروتونین ترشح میکند. درواقع آزمایش ۵-HIAA بیشتر برای تشخیص یا رد تومور کارسینوئید انجام میشود.
چه زمانی این آزمایش درخواست داده میشود؟
معمولا زمانی که پزشک به تومور کارسینوئید شک کند درخواست انجام این تست را میدهد. درواقع وجود علائم زیر ممکن است درامدی بر وجود تومور کارسینوئید باشد:
- گرگرفتگی در صورت و گردن
- اسهال و گرفتگی شکم
- تهوع و استفراغ
- فشار خون پایین
- کاهش وزن غیرقابل توجیه
- ضربان قلب نامنظم
- ازدیاد اشک و خیس بودن چشم ها
- علائم مشابه آسم
- ناتوانی جنسی در مردان
همانطور که میبیند علائم بالا بسیار علائم غیر اختصاصی هستند که در بیماری های زیادی ممکن است دیده شوند لذا تجربه پزشک در افتراق این علائم به سمت خود تومور کارسینوئید بسیار حائز اهمیت است.
معمولا آزمایش های پروتئین تومور و کروموگرانین A نیز به همراه ۵-HIAA درخواست داده میشوند که نتیجه همگی این آزمایش ها در کنار هم به تشخیص نهایی کمک خواهد کرد.
شرایط و نحوه انجام آزمایش ۵-HIAA
همانطور که گفته شد ماده ۵-HIAA در ادرار دفع میشود. برای این آزمایش نیز به نمونه ادرار لازم است اما به دلیل اینکه ممکن است در ساعات مختلف شبانه روز میزان سروتونین متفاوت باشد باید نمونه ادرار ۲۴ ساعته جمع آوری شود و میزان این ماده در ادرار ۲۴ ساعته اندازه گیری شود.
درواقع بهتر است ابتدا صبح تمام مثانه تخلیه شود، سپس تا ۲۴ ساعت آینده تمام ادرار دفعی جمع آوری شود. همچنین ظرف جمع آوری باید در یک جای خنک و تاریک باشد.
همچنین بهتر است بعضی مواد غذایی مانند آووکادو، موز، آناناس، گردو، آلو، گوجه فرنگی، کیوی و بادمجان از سه روز قبل تا بعد از جمع آوری نمونه مصرف نشده باشند. همچنین در صورت مصرف داروهای خاصی باید قبل از انجام آزمایش به پزشک معالج اطلاع داد.
تفسیر نتیجه آزمایش ۵-HIAA
نتیج آزمایش کاملا به جنس، سن، سابقه بیماری های دیگر و شرایط فیزیولوژیکی شخص بستگی دارد و نتیجه آزمایش با توجه به شرایط مختلفی سنجیده میشود. حتی برای مثال در تومور کارسینوئید ممکن است تومور در یک شخصی اصلا سروتونین تولید نکند یا سروتونین را خود متابولیزه کنده و متابولیت دیگری از آن را دفع کند.
رنج نرمال ۵-HIAA در ادرار ۲۴ ساعته معمولا بین ۲ تا ۹ میلی‌گرم است. البته این میزان در زنان کمتر است. مقدار بالای ۵-HIAA ممکن است در اثر موارد زیر باشد:
- سیستیک فیبروزیس
- تومور کارسینوئید
- تومور غیر کارسینوئید
- سو جذب
همچنین میزان کم تر از رنج نرمال این ماده ممکن است به معنی میگرن یا افسردگی باشد.
افزایش قابل توجه مقدار HIAA-5 در ادرار می تواند به علت وجود تومور کارسینوئید باشد. برای تایید تشخیص، باید محل تومور را مشخص نموده و از آن بیوپسی گرفت؛ البته در صورت وجود علایم بالینی، صرفا پایین بودن سطح HAA-5 احتمال وجود تومور کارسینوئید را به طور قطع رد نمی کند، زیرا همانطور که گفته شد بعضی تومورها ممکن است این ماده را ترشح نکنند.
عوامل مداخله کننده در آزمایش
موارد دیگری غیر از تومور کارسینوئید نیز می تواند موجب افزایش یا کاهش HIAA-5 شود. علل عمده افزایش HAA-5 عبارتند از بعضی داروها مانند:
- استامیتوفن
- کافئین
- افدرین
- دیازپام
- نیکوتین
- شربت سرفه
- فنوباربیتال و…
همچنین بعضی از مواد غذایی حاوی سروتونین نیز میتوانند سطح ۵-HIAA را بالاتر ببرنند مانند: پنیر، میوه ها، موز، آناناس، کیوی، گوجه فرنگی، بادمجان، آووکادو و…
علل عمده کاهش HIAA – 5 عبارتند از بعضی داروها مانند:
- آسپیرین
- اتيل الكل
- يميبرامين
- لوودوپا
- مهار کننده های MAO
- هپارین
- ایزونیازید
- متیل دوپا
- داروهای ضد افسردگی تری سیکلیک
