هموستاز چیست ؟
واژه هموستاز ( Hemostasis ) از همو (خون) + استاز (پایداری و ایستادن) تشکیل شده است و به معنای بندآمدن خون است. (Homestasis یا هومئوستاز) اصطلاحی فیزیولوژیک به معنای تعادل محیط داخلی بدن است و با هموستاز متفاوت است. هموستاز دارای دو نوع اولیه و ثانویه است که در ادامه به آن ها میپردازیم.
هموستاز اولیه
هموستاز اولیه محور آن پلاکت است که سه مرحه دارد و مراحل آن به ترتیب عبارتند از :
الف) ادهیژن (Adhesion) یا چسبندگی
هنگامی که اندوتلیال عروق آسیب می بیند، کلاژن ساب اندوتلیال expose میشود و پلاکت ها به وسیله یکسری پروتئین های سطحی به اسم IIa/Ib با واسطه فاکتوری به اسم VWF ( ون ویبلبراند فاکتور ) به کلاژن ساب اندوتلیال ͏ میچسبند.
ب) اگرگیشن (Aggregation) یا تجمع
پلاکت ها توسط لیگاندهای بین پلاکتی IIIa/IIb به پلاکت های دیگر چسبیده و تجمع می یابند.
سکرشن (Secretion) یا ترشح
پلاکت ها فعال شده و موادی از خود ترشح می کنند. حاصل این سه مرحله ایجاد یک توپ پلاکتی (plug) ناپایدار است که بر اثر تولید فیبرین در مرحله هموستاز ثانویه، پایدار خواهد شد.
هموستاز ثانویه (آبشار انعقادی)
پلاکت فعال شده در مرحله secretion علاوه بر چیزی که گفته شد، پروسه دیگری را هم فعال می کند که منجر به تولید فیبرین به طریق زیر خواهد شد.
در پلاسما یکسری زیموژن ها (پیش آنزیم ها) از خانواده سرین پروتئاز وجود دارند که در حالت طبیعی باعث لخته سازی نمیشوند. پلاکت های فعال شده از طریق راه اندازی یک آبشار آنزیمی، باعث تولید فیبرین از این زیموژن ها خواهد شد.
آبشار آنزیمی که باعث تولید فیبرین میشود به آبشار انعقادی (coagulation cascade) معروف است که آبشار انعقادی همان هموستاز ثانویه در انعقاد خون می باشد.
هموستاز اولیه و ثانویه از هم جدا نیستند. ترومبین ساخته شده در هموستاز ثانویه، در لابلای پلاکت های تجمع یافته در هموستاز اولیه قرار گرفته و باعث محکم تر شدن لخته میشود. فیبرین تولیدشده در آبشار انعقادی از نوع مونومر است و یکسری فاکتورهای انعقادی این فیبرین ها را کنار هم قرار داده و ابتدا باعث تولید فیبرین پلی مر و سپس فیبرین کراس لینک میشود. (یعنی فیبرین ها مانند یک زنجیره کنار هم قرار میگیرند).
فیبرین های کراس لینک شده در کنار پلاکت ها قرار گرفته و از طریق چسباندن پلاکت ها به هم دیگر (مانند کاری که VWF میکرد) باعث پایداری لخته ها میشود.
فاکتورهای ۱۳ گانه موجود در آبشار انعقادی، سرین پروتئاز هستند به جز فاکتور ۴ که کلسیم است.
نقص در این فاکتورها موجب اختلال در ترمیم زخم و ناباروری (سقط راجعه) خواهد شد
یک مسیر خارجی و یک مسیر داخلی برای هموستاز وجود دارد. این دو مسیر برخلاف تصورات گذشته، از هم جدا نیستند و نظر بر این است که شروع فرایند انعقاد با مسیر خارجی بوده و فعال شدن مسیر خارجی باعث فعال شدن مسیر داخلی خواهد شد.
نتیجه گیری
همانطور که دیدیم پس از ایجاد آسیب و شروع خون ریزی، ابتدا پلاکت ها به محل می آیند و به محل میچسبند، سپس پلاکت ها به یک دیگر میچسبند و فعال میشوند و بعد موادی را ترشح میکنند.
با فعال شدن آبشار انعقادی ، مانند یک تور در اطراف آسیب ایجاد میشود و در نهایت باعث بند آمدن خون یا هموستاز میشود.
