اوستئوآرتریت (Osteoarthritis) ، آرتروز یا OA همه اسامی مختلفی هستند که برای یک بیماری خاص در گروه روماتولوژی بکار میروند. برای کسب اطلاعات کامل در مورد آرتروز با سرفصل های آرتروز چیست؟ ، چه اتفاقاتی در آرتروز رخ میدهد؟ ، علائم آرتروز و درمان آرتروز در این مقاله با ما همراه باشید.
آرتروز چیست؟
استئوآرتریت شایعترین نوع التهاب مفاصل است که میلیون ها انسان در سراسر جهان را درگیر می کند. هنگامی رخ می دهد که غضروف محافظتی که انتهای استخوان های شما را می پوشاند با گذشت زمان از بین می رود.
اگرچه این بیماری می تواند به هر مفصل آسیب برساند ، اما این اختلال بیشتر در مفاصل دست ، زانو ، باسن و ستون فقرات شما ایجاد میشود.
علائم معمولاً قابل مدیریت اند ، اگرچه آسیب به مفاصل قابل برگشت نیست. فعال بودن ، حفظ وزن سالم و برخی از درمانها ممکن است پیشرفت بیماری را کند کرده و به بهبود درد و عملکرد مفصل کمک کند.
شیوع آرتروز علامتدار در زانو ۱۲ درصد جمعیت افراد بالاي ۶۰سال است. همچنین شیوع این بیماری در افراد بالاي ۳۰سال هم ۶درصد است.
در سنین ۴۰ سال ناشایع است. اگر رخ دهد ممکن است ثانویه باشد مثلاً فردي ورزشکار است و دچار پارگی مینیسک شده، پارگی مینیسک یکی از علل آرتروز زودرس است . آرتورز در خانمها نسبت به آقایان شایعتر است.
چه مفاصلی در آرتروز بیشتر درگیر میشوند؟
- مهره هاي گردنی و مهره هاي کمری.
به دلیل اینکه مهره هاي گردنی مخصوصاً مهرههاي گردنی تحتانی و همچنین مهرههاي کمري، مخصوصاً مهرههاي کمري تحتانی بیشترین نقش را در حرکت ستون فقرات برعهده دارند و این مهره ها که بیشترین نقش را در حرکت دارند احتمال آرتروز آنها بیشتر است. - مفصل لگن
- مفصل زانو
- در شست پا
- در انگشتان و دستها
- قاعدهي انگشت شست
چه مفاصلی در آرتروز درگیر نمیشوند؟
- مچ دست
- مچ پا
- آرنج
اگر این مفاصل دچار آرتروز شدند ثانویه است و در زمینه ی کهولت سن و چاقی نیست. مثلاً بیماري که دچار روماتوئیت آرتریت مزمن است و دچار تخریب مفصل و آرتروز مچ پا شده و بطور اولیه درگیر نمیشود.
بسیاري از افراد شواهد رادیوگرافی آرتروز را دارند ولی سلامتی ندارند یعنی به صرف اینکه گرافی اولیه آرتروز را نشان میدهد نمیتوانیم بگوییم که مریض دردش بیشتر است به دلیل اینکه علائم رادیوگرافی شدیدي دارد. ارتباطی بین علائم بالینی آرتروز و شواهد رادیوگرافی وجود ندارد و یا خیلی ضعیف است. ممکن است مریضی شواهد آرتروزش در گرافی خیلی کم باشد ولی درد شدید داشته باشد و یا مریضی ممکن است تخریب شدیدي داشته باشد ولی درد زیادي نداشته باشد.
در آرتروز برای مفاصل چه اتفاقی رخ میدهد ؟
وقتیآرتروز میگوییم شاید به این فکر هستیم که مفصل تخریب شده و فاصله ي مفصلی کم شده و چیزي که تخریب میشود فقط مفصل است اما اینگونه نیست!! همهي عناصري که در محافظت از مفصل تأثیر دارند در آرتروز ممکن است دچار اختلال شوند و حتی ممکن است علت آرتروز آن عامل باشد.
عناصري که در محافظت از مفصل نقش دارند و در آرتروز تغییر میکنند:
- غضروف مفصلی: در آرتروز غضروف مفصلی از بین میرود. هدف اولیه بیماری در آرتروز غضروف است که ممکن است در شروع ناهمگن تخریب شود و از یک نقطه تخریب شروع شود.
- افزایش ضخامت اسکلروز استخوان : در بیمار مبتلا به آرتروز مشاهده میشود که استخوان زیر غضروف در گرافی چگالتر و سفیدتر میشود و دچار اسکلروز میشود.
- تشکیل استئوفیت: رشد به سمت بیرون انتهاهاي استخوانی
- کپسول مفصلی: یکی از محافظان مفصل است
- سینوویت: در آرتروز برخلاف اسمش که فکر میکنیم اول غضروف را درگیر میکند، ممکن است سینوویت هم داشته
باشیم. - عضلات چهار سر: عضلات چهار سر محافظ مفصل زانو هستند. ضعف عضلات پل زننده روي مفصل ممکن است باعث آرتروز شود.( در سنین پیري آتروفی و ضعف عضلانی داریم که این ضعف عضلانی در سنین پیري مهمترین علت آرتروز است.)
- مینیسک زانو: تغییراتی که در سنین پیري در مینیسک ایجاد میشود یکی از علل شروع یعنی پیشرفت بیماري است.
- مایع مفصلی: به دلیل وجود موادی خاص لغزنده است و باعث کاهش اصطکاك بین دو سطح غضروفی که در دو طرف
استخوان وجود دارد. تغییرات این مایع نیز به روند بیماری سرعت میبخشد. - پوست روي مفصل: رباط ها و پوست روي مفصل حاوي گیرنده های حرکتی اعصاب ها هستند که حاوي اعصابی هستند که
اطلاعات را از مفصل میگیرند و وارد نخاع میکنند و طریق مسیرهاي عصبی به مفصل پیام را برمیگردانند. یعنی حتی پوست روی مفصل هم در روند بیماری دخیل است چرا که اگر این گیرنده های حرکتی اعصاب دچار اختلال شوند، سیستم عصبی بدن به خوبی نمیتواند حرکت مفصل را هماهنگ و کنترل کند که این خود باعث ایجاد آسیب در مفصل میشود.
در شکل قسمتهایی که از مفصل محافظت میکند دیده میشود. همانطور که گفتیم شروع روند بیماري در غضروف است که تركهایی روي غضروف ایجاد میشود که به استخوان زیري پیشرفت میکند و سپس سینوویوم را هم درگیر میکند. اولین قدم در زمینه ي نارسایی مکانیسمهاي محافطتی مفصل است.
و اما اتفاقی که در غضروف رخ میدهد :
بافت اولیه ي هدف در بیماري آرتروز است. یک لایه نازکی است که در دو انتهاي استخوان درگیر در مفصل قرار دارد و توسط مایع مفصلی که ماده هیالورونیک اسید دارد لغزنده شده و اصطکاك بین آنها کم میشود و ظرفیت جذب دارد و فشار وارد بر مفصل را میتواند جذب کند.
دو مولکول اصلی غضروف: کلاژن نوع ۲ و آگرکان هستند.
کلاژن نوع دو قدرت کششی به مفصل میدهد. آگرکان یک پروتئوگلیکان است و حاوي گلیکوز آمینوگلیکان است که شارژ منفی دارد و خاصیت دفع کنندگی دارند. کلاژن لایه هاي پروتئوگلیکان را بهم فشرده میکند و در یک سطح خاصی نگه میدارد. وقتی ما یک بار ۱۰۰کیلویی بلند میکنیم لایه هاي پروتئوگلیکان بیشتر بهم فشرده میشود به دلیل داشتن شارژ منفی و وقتی بار را کنار میگذاریم بصورت ارتجاعی به حالت اولیه ي خود برمیگردد و در واقع آگرکان قابل انعطاف است . اولین چیزي که در شروع آرتروز ایجاد میشود کاهش آگرکان است. این مرحله قابل برگشت است ولی هنگامی که تخریب غضروف ایجاد شود و کلاژن از بین رود و کم شود مرحله ي غیرقابل برگشت است. وقتی آگرکان از بین رود چه اتفاقی میافتد؟ تحمل فشار مفصل کم میشود همچنین قدرت جذب کم شده و آسیب به غضروف زیاد میشود.
چه عواملی باعث ایجاد آرتروز میشوند؟
الف)دو ریسک فاکتور عمدهي موجود در آرتروز آسیب پذیري مفصل و فشار وارد بر مفصل اند.
مفاصل آسیب پذیر مفاصلی هستند که محافظ هاي آنها دچار اختلال شدند و باعث میشود فشار وزن بطور مثال ۱۰kgکه در مفصل مهره های کمر هیچ مشکلی ایجاد نمیکند به دلیل اختلال در سیستم های محافظتی و پخش کننده فشار باعث آسیب به مفصل شود. به عبارت دیگر وقتی محافظ هاي مفصل آسیب میبینند آستانه ي آسیب را کاهش میدهند. در یک فرد جوان محافظهاي مفصل را داریم و باعث جذب فشار میشوند. آسیبهاي طولانی یا Over loding هاي طولانی مدت میتواند باعث تسریع بیماري شود مثلاً کسی که کار سنگین انجام میدهد نسبت به کسی که این کار را انجام نمیدهد در طولانی مدت باعث مستعد شدن این فرد به آرتروز میشود.(برای مثال آرتروز مفصل لگن در کشاورزان شایع است)
ب)سن
سن مهمترین ریسک فاکتور آرتروز است به دلیل اینکه در سن بالا سلول های غضروفی دچار اختلال میشوند. محافظ هاي مفصل هم اغلب با افزایش سن ضعیف میشوند همچنین رباط ها و مینیسکها دچار اختلال میشوند. برخلاف چیزي که تصور میکنیم ژنتیک در بیماري آرتروز خیلی نقش دارد(در ۵۰درصد آرتروز دست و لگن ژنتیک دخیل است.در آرتروز زانو ژنتیک ۳۰ درصد اثر دارد. اما در آرتروز منتشر بیش از ۳مفصل ارث زیاد تأثیري ندارد.)
ج)بیماری ها
یک سری بیماری ها و اختلالات نیز وجود دارند که باعث ایجاد آرتروز میشوند. معمولا در این اختلالات مکانیسم های محافظتی مفصل دچار اختلال اند. بیماری هایی مثل:
- Congenital acetabular dysplasi
- Legg- perthes disease
- Slipped capital femoral epiphysis
در این اختلال سر استخوان ران لیز میشود و پایینتر قرار میگیرد و در جاي نرمال خود نیست. - آسیبهاي مفصلی مثل شکستگی ها
- avascular necrosis
خونرسانی سر استخوان ران بطور مثال به دلیل مصرف کورتون و تروما دچار اختلال شده و باعث میشود آن سطح دچار collapse و avascular necrosis شود و فرد را مستعد آرتروز میکند. - Malalignment
یعنی عدم همراستایی. مثلاً در زانو فرد را مستعد این بیماری میکند. مثال شایع عدم همراستایی، پا پرانتزي و پای ضربدری است که هرکدام به دلیل اینکه فشار به جای اینکه در کل مفصل پخش شود در یک سمت مفصل پخش میشود و باعث میشود آن سمت دچار این بیماری شود.
د)چاقی
تا ۶ برابر وزن بدن حین حرکت از یک مفصل زانو رد میشود و چاقی یک علت شناخته شده و مهم در آرتروز زانو است و حتی لگن .کاهش وزن ریسک ابتلا به آرتروز را کم میکند.
طبق مطالعات صورت گرفته متوجه شدند که یک ارتباط متوسطی بین چاقی دست و وزن است یعنی چاقی اثر سیستمیک هم دارد و به این خاطر است که روي آرتروز اثر میگذارد پس چاقی بخاطر دو عامل افزایش فشار وارده و اثر سیستمیک روي آرتروز اثر میگذارد و روي زانو و لگن بخاطر اثر افزایش فشار ارتباطش بیشتر است ولی در آرتروز دست هم چاقی تأثیر دارد.
ه)استفاده هاي مکرر از مفصل
فعالیت هاي شغلی و تفریحی که از یکسري مفاصل خاص استفاده میشود ممکن است باعث ایجاد این بیماری شود، فعالیتهاي شغلی مثل کشاورزي که روي لگن بیشتر فشار وارد میشود، معدن کاران روي زانو و مهره ها بیشتر فشار وارد میکنند.
بین ورزش و آرتروز ارتباط پایداري وجود ندارد(در اغلب موارد). ولی در مقایسه با افراد عادي، ورزشکارانی که ورزشهاي حرفهاي انجام میدهند در معرض افزایش ریسکآرتروز زانو ولگن هستند.
علائم آرتروز
مهمترین علامت آرتروز درد است و عمدتاً درد مکانیکال است و با فعالیت ایجاد میشود و با استراحت بهتر میشود و این در مرحله ي ابتدایی بیماری است و با پیشرفت بیماري درد ممتد شده و حتی در شب هم اتفاق میافتد. همچنین stiffness (خشکی مفصل)درمفاصل درگیر ایجاد میشود اما stiffnessکم است چون التهابشان کم است (زیر ۳۰دقیقه) اما در بیماري RAبالاي یک ساعت است و خشکی مختصر دارند که به دنبال استراحت ایجاد میشود. هرچه التهاب بیشتر شود stiffness بیشتر میشود.
در مراحل اولیه آرتروز درد متناوب است وقتی درد ادامه دار شود، رشته های عصبی حساس میشوند و باعث افزایش درد میگردند. فرد در حالت عادي اگر محرك کمی بر روي مفصلش ایجاد شود باعث درد نمیشود اما در کسی که آرتروز دارد و پیشرفته هم است همان محرك اندك هم که در در فرد نرمال باعث ایجاد درد نمیشود، ایجاد درد میکند.
قفل شدن مفصل، جمع شدن مفصل به شکل پنجه عقاب (در دست) و تغییر ظاهر مفاضل از علائم این بیماری است. همچنین ممکن است اختلال مینیسک همراه آرتروز باشد که در بیماران آرتروزی هم اتفاقاً شایع است و حتی ممکن است یک قسمت از غضروف کنده شده و در فضاي مفصل قرار گرفته و کمکم کلیسفیه شده و هر از چندگاهی بین دو استخوان گیر کند و باعث قفل شدن مفصل شود.
فعالیت هایی که نیازمند خم شدن و فلکشن زانو هستند مثل بالا و پایین رفتن از پله ها سبب درد میشود.
تشخیص آرتروز
هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص آرتروز وجود ندارد. تشخیص بیشتر بر اساس علائم بیمار و تصویر x-ray که از مفصل گرفته میشود انجام میشود. البته هنگامی که شخص علائم التهاب را نیز داشته باشد و یا علائم بیمار به گونه ای باشند که پزشک به بیماری دیگری مثل RA شک کند، تست های آزمایشگاهی میتوانند بسیار سودمند واقع شوند و به افتراق آرتروز کمک کنند.
درمان آرتروز
غیر دارویی
محدود کردن فعالیتهایی که باعث تشدید درد میشود.
الف) کاهش وزن. هر کیلوگرم کاهش وزن افزایش چند برابري در کاهش درد دارد و همچنین افزایش وزن هم تأثیرش ۳-۶ برابر است.
ب)استفاده از عصا. کسی که آرتروز زانو دارد و از عصا استفاده میکند باید از عصا با دست مخالفش استفاده کند. عصاي زیر بغل و واکرها .
ج)ورزش ها. ورزشهاي آبی اثر و تحملش بیشتر از ورزشهاي خاکی است چون در آب فشار وزن بر روي مفاصل کمتر میشود.
د)اصلاح ناهنجاری هایی مثل ناهمسویی که پیشتر گفته شد.
ه)دربعضی موادر تعویض مفصل(مفصل مصنوعی یا ایمپلنت) میتواند نتیجه بخش باشد.
دارویی
استامینوفن در درمان آرتروز زیاد تأثیر ندارد و در موارد اولیه ي این بیماری که درد خفیف است اثر میکند اما داروي اصلی، Nsaid یا COX -2 inhibitors است. Nsaid ها مثل ناپروکسن وقتی درد کم باشد ابتدا به صورت موضعی استفاده میکنیم و اگر جواب ندهد به بیمار توصیه میکنیم که هر موقع درد بروز کرد بخورد اما اگر باز جواب نداد باید طور مداوم استفاده کند.
