بافت شناسی دستگاه تنفس ؛ از دهان تا آلوئول ها

بافت شناسی دستگاه تنفس در هر قسمت آن تفاوت هایی دارد که در ادامه این مطلب از مطالب بافت شناسی به بررسی دقیق هر کدام از اجزای آن میپردازیم.

قسمت های مختلف بافت شناسی دستگاه تنفس

بافت شناسی دستگاه تنفس از نظر عملکرد هر کدام از اجزا و همچنین از نظر موقعیت آناتومیک تقسیم بندی میشود. این تقسیم بندی به شرح زیر می‌باشد:

• تقسیم بندی از نظر عملکردی:
  • بخش هدایتی (conductive): شامل بینی، حلق، حنجره، نای، برونش ها، برونشیول ها و برونشیول های انتهایی است. تبادل گازها بین خون و هوا رخ نمی‌دهد و هوا فقط به سمت مناطق تبادلات گازی هدایت می شود. بخش هدایتی هوا را مرطوب و تمیز می‌کند.
  • بخش تنفسی (respiratory): شامل برونشیول تنفسی، مجاری آلویولی و آلویول هاست. در این بخش گازهای تنفسی بین خون و هوا مبادله می‌شوند.
• تقسیم بندی از نظر آناتومیک:
  • راه تنفسی فوقانی: شامل بینی، سینوس ها و حلق (pharynx)
  • راه تنفسی تحتانی: حنجره (larynx)، نای، نای

بافت پوششی دستگاه تنفس

همانگونه که در مطلب بافت پوششی دیدیم هر عضو بدن دارای بافت پوششی است، در بافت شناسی دستگاه تنفس مستثنی نیست‌.

بافت پوششی دستگاه تنفس استوانه ای مطبق کاذب مژه دار است که بطور اختصاصی، بخش هدایتی سیستم تنفسی را می پوشاند. سلول های بافت پوششی دستگاه تنفس شامل موارد زیر است:

• سلول استوانه ای مژک دار: فراوان ترین سلول اپیتلیوم تنفسی
• سلول جامی شکل (گابلت): موکوس ترشح کرده و هسته در قاعده سلول قرار دارد.
• سلول مسواکی (brush): گیرنده های حسی شیمیایی و استوانه ای شکل هستند. در راس خود (در سمت لوله هوایی) دارای مژک می باشند. در سطح قاعده ای، با عصب حسی سیناپس دارند.
• سلول های گرانول دار کوچک (کولچیتسکی): مانند سلول های انترواندکروین روده، قسمتی از سیستم انترواندکروین منتشر (DNES) هستند.
• سلول های قاعده ای (basal): سلول های بنیادی و اجدادی فعال در بافت پوششی دستگاه تنفس هستند که تقسیم شده و به انواع دیگر سلول های اپی تلیال تبدیل می‌شوند.

در ادامه با توجه به تقسیم بندی بالا بافت شناسی دستگاه تنفس را بررسی میکنیم.

بینی

به دلیل اینکه اولین بخش در تماس با هوای آزاد بینی است، بافت مجاری تنفسی در حفره بینی مقداری با بافت مجاری تنفسی در سایر قسمت ها تفاوت دارد. حفره بینی به دو قسمت راست و چپ تقسیم میشود که هر کدام دارای دو قسمت زیر هستند:

• وستیبول: قسمت ابتدایی و متسع حفره بینی که خارجی تر از سایر قسمت های حفره بینی است. در بافت شناسی دستگاه تنفس، وستیبول توسط پره های بینی (nostril یا nares) احاطه شده است.
• حفره داخلی بینی: توسط شاخک های بینی (turbinate یا conchae) به سه ناحیه تقسیم میشود: فوقانی، میانی و تحتانی

لامینا پروپریای مخاط حفره داخلی بینی شبکه عروقی گسترده ای است که جریان خون در آن برخلاف جریان هوا است و هوای دمی را گرم می کند. پلاسماسل های لامینا پروپریا در بافت شناسی دستگاه تنفس در بینی، IgA ترشح می کنند.

بافت پوششی ابتدای وستیبول بینی، شبیه بافت پوست روی بینی (پوست صورت) است و دارای غدد سباسه، عرق و ویبریسا ها (موهای ضخیم و مرطوب) می باشد.

ادامه وستیبول، شاخک تحتانی و میانی از بافت پوششی دستگاه تنفس ساخته شده است.

در بافت شناسی دستگاه تنفسی شاخک های فوقانی بینی اپی تلیوم خاصی به نام اپیتلیوم بویایی (استوانه ای مطبق کاذب) دارند. اپیتلیوم بویایی شامل نورون های بویایی، سلول های پشتیبان و سلول های قاعده ای (بنیادی) می باشد.

نورون های بویایی، دو قطبی بوده و در انتهای دندریتی خود دارای اجسام قاعده ای می باشند. اجسام قاعده ای در انتهای دندریت های نورون بویایی قرار دارند.

لامینا پروپریای اپیتلیوم بویایی دارای غدد سروزی بزرگی به نام غدد بویایی (بومن) است. در حالیکه بافت پوششی دستگاه تنفس دارای سلول های موکوسی گابلت است.

سینوس های اطراف بینی (پارانازال) نیز اپیتلیوم تنفسی نازک دارند و لامینا پروپریای اپیتلیوم تنفسی در سینوس ها، در امتداد پریوست استخوان زیر خود قرار دارد.

حلق (فارینکس) در بافت شناسی دستگاه تنفسی

حلق با توجه به قسمتی که در مجاورت با آن قرار دارد، به سه ناحیه نازوفارینکس (حلق بینی)، اورو فارینکس (حلق دهانی) و لارینگوفارینکس (حلق حنجره ای) تقسیم میشود.

نازوفارینکس (حلق بینی) در ادامه شاخک میانی و تحتانی بینی است. بنابراین بافت پوششی اش شبیه آنها بوده و بافت پوششی دستگاه تنفس است.

لوزه حلقی و دهانه شیپور استاش در نازوفارینکس قرار دارند.

اورو فارنیکس در پشت حفره دهان و لارینگوفارینکس در ادامه دهان قرار دارد. بنابراین بافت پوششی هر دوی آنها شبیه به دهان بوده و از نوع اپیتلیوم سنگفرشی مطبق غیر شاخی است (اپیتلیوم تنفسی نیست). لوزه های کامی و زبانی در اوروفارینکس قرار دارند.

حنجره (لارینکس) در بافت شناسی دستگاه تنفس

• غضروف های شفاف: غضروف های تیروئید، کریکوئید، بخش تحتانی غضروف های آریتنوئید
• غضروف های الاستیک: کوچکتر از غضروف های شفاف می باشند شامل: اپی گلوت، میخی، شاخی، بخش فوقانی غضروف های آریتنوئید است.

حفره حنجره (دهلیز حنجره)

راه هوایی در بافت شناسی دستگاه تنفس

نای

مخاط بافت مجاری تنفسی در نای اپیتلیوم تنفسی است.  بین زیرمخاط و ادوانتیس، غضروف های هیالن C شکلی وجود دارد که به باز نگه داشتن مجرای نای کمک می کنند.

برونش ها

برونشیول ها

1. ترشح سورفاکتانت و موسین
2. سم زدایی توسط SER
3. ترشح پپتید های ضد میکروبی و سیتوکین ها

آلوئول ها در بافت شناسی دستگاه تنفس

برای مطالعه بافت شناسی ریه در واقع باید بافت آلوئول ها را بررسی کنیم. برونشیول های تنفسی در نهایت به مجاری آلویولی تقسیم می‌شوند که در دیواره مجاری آلویولی، آلویول ها قرار دارند.

سد خونی – هوایی (blood-air barrier)

• سلول های سنگفرشی دیواره آلویول (نوموسیت): دو نوع بوده و با اتصالات محکم و دسموزوم به هم متصل هستند.
  • نوموسیت های نوع I : نود و پنج درصد نوموسیت ها را تشکیل می‌دهند و سازنده قسمت آلویولی سد خونی – هوایی هستند. اندامک ها در اطراف هسته قرار گرفته و سایر قسمت های سلول نازک است. وزیکول های پینوسیتوزی (که در برداشت مواد خارجی و سورفاکتانت از قبل ترشح شده نقش دارند) در قسمت نازک نوموسیت های نوع I وجود دارند.
  • نوموسیت های نوع II یا دیواره ای (سپتال): سلول مکعبی شکل که به درون آلویول برآمده شده اند و در محل یکی شدن دو یا چند دیواره الویولی، بین نوموسیت های نوع I پراکنده شده اند. در تشکیل سد خونی – هوایی نقش ندارند. دارای وزیکول ها و گرانول هایی به نام اجسام تیغه ای (Lamellar) هستند. این وزیکول ها محتوی فسفولیپید ها و پروتئین های سازنده سورفاکتانت هستند. این سلول ها، مورد حمله ویروس کووید ۱۹ قرار گرفته و تولید سورفاکتانت در آنها کاهش‌ میابد. هنگام آسیب به آلویول ها، نوموسیت های نوع II تقسیم شده و نوموسیت های نوع I و II جدید را می‌سازند (بعنوان سلول بنیادی، نقش در ترمیم).
• تیغه پایه مشترک بافت پوششی آلویول و اندوتلیال مویرگ
• سلول های اندوتلیال مویرگ: مویرگ های آلویولی، بدون منفذ هستند. اندامک ها در سلول های اندوتلیال مویرگ در بافت شناسی دستگاه تنفس، در اطراف هسته تجمع یافته اند تا سایر قسمت های سلول نازک شده و برای عبور هوا مناسب باشد. ویژگی بارز مناطق نازک سلول اندوتلیال، وزیکول های پینوسیتوزی است.

• فسفولیپید دی پالمیتوییل فسفاتیدیل کولین (DPPC)
• کلسترول
• پروتئین آب دوست سورفاکتانت A(SP-A)

بیشتر