بافت شناسی سیستم لنفاوی را در این مطلب بررسی خواهیم کرد. سیستم لنفاوی اجزای مختلفی در سراسر بدن دارد و هرکدام وظیفه مخصوص خود را دارند و به تعادل مایعات بدن و سیستم ایمنی کمک میکنند. تیموس و مغز استخوان، ارگان های لنفاوی اولیه هستند. طحال، عقده های لنفاوی و MALT، ارگان های لنفاوی ثانویه هستند.
لیست عناوین این مطلب
بافت شناسی ارگان های لنفاوی اولیه
همانگونه که گفتیم تیموس و مغز استخوان مهم ترین ارگان های لنفاوی اولیه هستند. برای درک عملکرد این دو نوع و نقش آنها در سیستم لنفاوی بهتر است نگاهی به بافت شناسی هرکدام داشته باشیم.
بافت شناسی تیموس
در بافت شناسی تیموس ساختار دو لوبی دارد. این ارگان لنفاوی اولیه موجب تحمل اولیه (Central tolerance) می‌شود (سلول های T تنظیم کننده مانع از انجام واکنش ایمنی عليه سلول های خود بدن میشوند).
منشا جنینی تیموس از دو محل است:
- سلول های اپی تلیال از بن بست حلقی سوم (آندودرم)
- لنفوبلاست های منشا گرفته از مغز استخوان
تیموس از تولد تا کودکی به تدریج بزرگ شده و لنفوسیت های T را می‌سازد اما پس از بلوغ دچار آتروفی و کاهش ساخت لنفوسیت های T می‌شود.
تیموس دارای یک کپسول از بافت همبند پر عروق است. این بافت همبند به عمق تیموس نفوذ کرده و موجب می‌شود تا تیموس به چند لوبول تقسیم شود.
کورتکس (قشر) تیموس بخش محیطی تیموس است که بدلیل تجمع بیشتر لنفوسیت های نابالغ T، تیره و بازوفیل است. قشر تیموس دارای ونول است. لنفوسیت های T نابالغ از طریق این ونول ها وارد قشر تیموس شده و به تدریج بالغ میشوند.
همزمان با بالغ شدن، لنفوسیت ها به سمت مرکز تیموس حرکت می کنند.مدولا بخش مرکزی تیموس است که روشن است.
در مرکز تیموس، عروق لنفاوی و وریدچه هایی وجود دارند که توسط سلول های اپی تلیال تیموس احاطه نشده اند. لنفوسیت T بعد از بالغ شدن، از طریق این عروق (که در مرکز تیموس بودند) وارد گردش خون میشوند.
پارانشیم تیموس
همانطور که قبلا گفتیم، سلول هایی که در یک ارگان وظایف اصلی آن ارگان را انجام می‌دهند، پارانشیم نام دارند. در بافت شناسی سیستم لنفاوی سلول های اصلی پارانشیم تیموس، سلول های اپی تلیال تیموس (TEC) نام دارند.
خصوصیات این سلول ها، چیزی مابین سلول رتیکولار و سلول اپی تلیال (پوششی) است، به همین دلیل نام دیگر آنها، سلول اپیتلیالورتیکولار است.
انواع سلول های TEC در قشر تیموس:
- TEC های سازنده سد خونی – تیموسی که گروهی از سلول های TEC هستند که با اتصالات محکم و دسموزوم به هم متصل شده و بصورت یک لایه، اطراف مویرگ های کوچک موجود در قشر و بافت همبند کپسول که به درون قشر نفوذ کرده است را می پوشانند. این سلول ها همراه با پری سیت ها و سلول های اپی تلیال رگ ها، سد خونی – تیموسی را ایجاد می کنند.
- TEC های سیتورتیکولوم. سلول های ستاره ای شکل اند و زوائد آن دارای کراتین می باشد. زواید این سلول ها با هم اتصال دسموزوم دارند و اطراف ماکروفاژ ها و لنفوسیت های T در حال بلوغ را احاطه و پشتیبانی می کنند.
وظیفه سلول های سیتورتیکولوم عبارت است از: ❶بیان کردن MHC کلاس I و II، ❷ارائه آنتی ژن (APC)، ❸ترشح سیتوکین برای بلوغ سلول های T
- سد قشری – مغزی: گروهی از TEC ها، بصورت یک سد بین ناحیه قشری و مرکزی تیموس عمل می کنند و در ساخت MHC کلاس II نقش دارند.
انواع سلول های TEC در مرکز تیموس:
- سلول های مربوط به سد قشری – مغزی
- سلول های سیتورتیکولوم: ❶احاطه و حمایت سلول های T، سلول های دندریتیک و ماکروفاژ ❷ ساخت پروتئین های اختصاصی مربوط به سلول های اندام های دیگر
- جسمک های هاسال که تجمعات حلقه ای TEC ها در مدولا هستند و فقط در مدولای تیموس دیده میشوند.
برای بررسی بافت شناسی سیستم لنفاوی مغز استخوان را در یک مطلب جداگانه بررسی خواهیم کرد.
بافت شناسی ارگان های لنفاوی ثانویه
همانطور که در ابتدای مطلب گفتیم طحال، عقده های لنفاوی و MALT، ارگان های لنفاوی ثانویه هستند. بافت شناسی طحال را به طور کامل و جداگانه مورد بررسی قرار دادیم. حال به بررسی بافت شناسی ارگان های لنفاوی ثانویه دیگر میپردازیم.
بافت لنفاوی همراه با مخاط (MALT)
مخاط سیستم گوارشی، تنفسی، ادراری – تناسلی، به دلیل ارتباط با محیط بیرون، محلی برای تهاجم میکروب ها هستند.
برای محافظت از این مجاری، بافت همبند موجود در دیواره این مجراها، دارای لنفوسیت، پلاسماسل های سازنده IgA، سلول های ارائه دهنده آنتی ژن و عقده های لنفاوی است. به مجموع ساختار های گفته شده، MALT گفته می‌شود.
۷۰ درصد سلول های ایمنی، در بافت لنفوئیدی همراه با مخاط (MALT) قرار دارد. لنفوسیت ها علاوه بر MALT، در بین سلول های اپی تلیال مخاط نیز وجود دارند.
اغلب لنفوسیت های MALT از نوع B هستند اما لنفوسیت T و T کمکی نیز وجود دارند.
MALT بصورت پراکنده در بافت همبند همراه با مخاط قرار دارد. اما در برخی از نواحی بدن، سلول های MALT ساختمان های مجزایی را ایجاد می کنند. این ساختمان ها شامل: لوزه ها، پلاک های پی یر (peyer) در ایلئوم و آپاندیس هستند.
پلاک های پی یر
MALT در تمام طول لوله گوارش وجود دارد اما در مخاط و زیر مخاط ایلیوم تکامل بیشتری یافته و تجمعی از ندول های لنفاوی را ایجاد می کند. به ندول های لنفاوی موجود در ایلیوم، پلاک پی یر گفته می‌شود.
اپیتلیوم پوشاننده پلاک پی یر استوانه ای ساده است و دارای سلول های بزرگ M است. این سلول مانند سلول های روده ای، در سمت مجرای روده ای، دارای حاشیه مسواکی است.
در قسمت قاعده ای – طرفی سلول M، تو رفتگی هایی مانند جیب وجود دارد که دارای لنفوسیت و سلول دندریتیک است.
پلاک های پی یر فاقد کپسول هستند.
بافت شناسی لوزه ها
لوزه ها توده هایی بزرگ از بافت لنفاوی هستند که در خلف دهان، بینی و حلق قرار دارند. لوزه ها براساس محل قرار گیری، سه دسته اند:
- کامی: لوزه های کامی در بخش خلفی کام نرم قرار دارند. و اپیتلیوم پوشاننده آنها سنگفرشی مطبق است. سطح هر لوزه کامی، فرورفتگی هایی به نام “کریپت لوزه ای” دارد. دیواره کریپت ها از اپیتلیوم پوشانده شده است. لوزه های کامی کپسولی از جنس بافت همبند متراکم دارند.
- زبانی: لوزه های زبانی در قاعده زبان قرار دارندو اپیتلیوم پوشاننده آنها سنگفرشی مطبق است. این لوزه ها کریپت دارند اما کپسول ندارند.
- حلقی: لوزه حلقی یک لوزه منفرد است و اپیتلیوم پوشاننده آن استوانه ای مطبق کاذب مژه دار است. کپسول نازک دارد. چین خوردگی های کوچکی دارد اما فاقد کریپت است.
بافت شناسی عقده های لنفاوی
در بافت شناسی سیستم لنفاوی ساختار عقده های لنفاوی بسیار جالب است. این عقده های لنفاوی در طول مسیر عروق لنفاوی پراکنده شده اند اما بیشترین تعداد آنها در زیر بغل، کشاله ران، در طول عروق بزرگ گردن، قفسه سینه و شکم (خصوصا مزانتر احشایی) وجود دارد.
در بافت شناسی، عقده های لنفاوی لوبیایی شکل و دارای کپسول از جنس بافت همبند متراکم هستند. کپسول به عمق عقده لنفاوی نفوذ و ترابکولا ها را می‌سازد.
یک ناحیه محدب دارد که محل ورود عروق لنفاوی آوران است. ناحیه مقعر (ناف) نیز محل ورود شریان و اعصاب، محل خروج ورید و عروق لنفاوی وابران است.
ساختمان عقده لنفاوی بصورت ندولار است و ندول ها توسط ترابکولا های کپسول از هم جدا شده اند. عقده لنفاوی به سه ناحیه تقسیم می‌شود: ❶کورتکس، ❷پاراکورتکس و ❸ مدولا
این نواحی، برخلاف تیموس، توسط اپیتلیوم از هم جدا نشده اند
کورتکس عقده های لنفاوی
سینوس زیر کپسولی فضایی دقیقا زیر کپسول، که از لنف عروق لنفاوی آوران پر شده است. سینوس های قشری (ترابکولار) نیز انشعابات سینوس زیر کپسولی هستند که در دو طرف اطراف ندول ها وجود دارد. مثل کانال هایی که لنف را به ندول میرسانند.
پاراکورتکس عقده های لنفاوی
پارکورتکس بین کورتکس و مدولا قرار دارد و فاقد لنفوسیت B و ندول است.
برخلاف کورتکس، دارای تعداد زیادی لنفوسیت T است. در این ناحیه، وریدچه های پس مویرگی با ساختار ویژه ای قرار دارند که “وریدچه های با اندوتلیال بلند” نامیده میشوند. ساختار این وریدچه ها به لنفوسیت ها اجازه می‌دهد به راحتی از خون وارد عقده های لنفاوی شوند.
وریدچه های با اندوتلیال بلند در MALT نیز دیده می‌شود.
ناحیه مرکزی (مدولاری)
طناب های مرکزی در واقع لنفوسیت های B و T و پلاسماسل هستند که از ناحیه پاراکورتکس در طول مسیر های مشخص، به مدولا می آیند.
سینوس های مرکزی نیز فضاهایی اند که طناب های مرکزی را از هم جدا میکنند.
فضای این سینوس ها از زواید سلول های رتیکولر پوشیده شده که بعنوان یک صافی نهایی برای لنف عمل می کنندد و دارای ماکروفاژ فراوان نیز می‌باشند. هنگام عفونت، نوتروفیل ها نیز به این ناحیه وارد میشوند.
این سینوس ها در واقع ادامه سینوس های قشری هستند. در ناحیه ناف، سینوس های مرکزی به هم متصل شده و رگ لنفاوی وابران را می‌سازند.
