بافت غضروف ؛ بررسی غضروف شفاف، الاستیک و فیبری

بافت غضروف (Cartilage or Chondros) یکی از مهم ترین بافت ها در سیستم اسکلتی است که قابلیت انعطاف و حرکت را به مفاصل و استخوان ها میدهد. در این مطلب از مطالب بافت شناسی سلامتانه به بررسی بافت غضروف خواهیم پرداخت.

تشکیل بافت غضروف (کندروژنز)

تمام غضروف ها از مزانشیم جنینی شکل میگیرند. برخی از سلول های مزانشیم جنینی به سلول هایی به نام “کندروبلاست” تمایز می یابند.

هر کندروبلاست شروع به ترشح ماتریکس خارج سلولی غضروف در اطراف خود می کند و به اصطلاح در ماتریکسی که خود ساخته است گیر می‌افتد.

کندروبلاست گیرافتاده در ماتریکس غضروف، تمایز یافته و “کندروسیت” نامیده میشود که فعالیت متابولیکی کمی دارد. این تمایز از مرکز به سمت محیط رخ میدهد. پس در حاشیه غضروف ها میتوانیم کندروبلاست ببینیم.

کندروسیت یک سلول گرد و کندروبلاست بیضی شکل است. مزانشیم اطراف غضروف به “پری کندریوم” تمایز می یابد.

جز مشترک و اصلی ECM تمام غضروف ها، کلاژن II و هیالورونیک اسید و آب می باشد.

با توجه به نحوه شکل گیری بافت غضروف، متوجه میشویم که نمای ظاهری آن، یک ماتریکس بین سلولی است که پر از حفره می باشد که این حفره ها جایگاه قرار گیری کندروسیت می باشند. به این حفره ها “لاکونا” گفته میشود.

هر کندروبلاست درون لاکونا، حین تمایز به کندروسیت، ممکن است تقسیم میتوز انجام دهد. در نتیجه درون هر لاکونا ممکن است چندین کندروسیت ببینیم. به مجموع چند کندروسیت درون یک لاکونا که از تقسیم یک کندروبلاست به وجود آمده اند، گروه ایزوژن گفته میشود.

پس از تشکیل کامل غضروف، رشد آن به دو صورت زیر ادامه می یابد:

• رشد بینابینی (Interstitial): حاصل تقسیم میتوز کندروسیت های موجود در عمق بافت غضروف است و در افزایش طول استخوان های دراز (افزایش قد) اهمیت دارد.
• رشد سطحی (appositional): حاصل تمایز سلول های مزانشیمی پری کندریوم به کندروبلاست و سپس کندروسیت است. در رشد و تکوین بعد از تولد مهم است. به دلیل خونرسانی کم غضروف، در صورت آسیب، به کندی ترمیم میشود.

بافت اطراف غضروف (پری کندریوم)

پری کندریوم بافت همبند متراکمی است که دورتادور غضروف را می پوشاند. پری کندریوم حاوی عروق و اعصاب است. پس وظیفه این بافت، تغذیه کندروسیت هاست. مواد غذایی از عروق پری کندریوم به درون غضروف انتشار می یابند.

پری کندریوم خود به دو قسمت زیر تقسیم میشود:

1. ناحیه خارجی پری کندریوم: دارای کلاژن I و فیبروبلاست است
2. لایه داخلی (چسبیده به ماتریکس غضروف): دارای سلول های مزانشیمی است که منبعی برای تولید کندروبلاست های جدید و رشد غضروف فراهم می‌کند.

از آنجایی که انتقال مواد غذایی به این روش نمی تواند بطور کامل نیاز کندروسیت ها را برطرف کند، پس فعالیت متابولیک کندروسیت ها بسیار کم است و بیشتر از طریق بی هوازی نیاز خود را برطرف می کنند.

انواع بافت غضروف

غضروف ها براساس ترکیبات مختلف ECM به سه دسته غضروف شفاف، غضروف الاستیک و غضروف فیبری تقسیم می‌شوند. در ادامه بافت شناسی هر یک را بررسی خواهیم کرد.

غضروف شفاف

غضروف شفاف یا هیالین (Hyalin) فراوان ترین و رایج ترین غضروف بدن است که در مفاصل متحرک، دیواره مجاری تنفسی بزرگ (بینی، حنجره مثل غضروف های تیروئیدی، نای، برونش ها)، جایی که دنده ها به جناغ وصل می‌شوند، صفحه اپی فیز استخوان های بلند یافت میشود.

به جز غضروف مفصلی و اپی فیزی، سایر غضروف های شفاف دارای پری کندریوم هستند.

ECM بافت غضروف شفاف شامل کلاژن II و هیالورونیک اسید است. اگرکان مهم ترین و فراوان ترین پروتئوگلیکان غضروف است. کندرونکتین نوعی گلیکوپروتئین مشابه فیبرونکتین است و موجب اتصال کندروسیت به ECM می‌شود.

بیشترین ماده تشکیل دهنده غضروف، آب و در حالت خشک، کلاژن II است.

ماتریکسی که بلافاصله در اطراف کندروسیت ها قرار دارد، ماتریکس سر حدی (territorial) نامیده می‌شود که برخلاف سایر قسمت های ماتریکس غضروف، پروتئوگلیکان آن بیشتر از کلاژن است. این امر موجب بازوفیل تر بودن و تفاوت رنگ ماتریکس سر حدی با سایر قسمت های ECM می‌شود.

هورمون رشد (سوماتوتروپین) در کبد به فاکتور شبه انسولین (IGF یا سوماتومدین) تبدیل می‌شود. سوماتومدین تحریک کننده اصلی رشد غضروف شفاف است.

غضروف الاستیک

غضروف الاستیک یا ارتجاعی نوع دیگر بافت غضروف است که ماتریکس آن شبیه ماتریکس غضروف شفاف است با این تفاوت که دارای رشته های الاستیک نیز می باشد به همین دلیل زرد رنگ است. در مقایسه با غضروف شفاف انعطاف پذیری بیشتری دارد.

در لاله گوش، دو سوم ابتدایی مجرای گوش خارجی، شیپور استاش و مجاری تنفسی فوقانی (اپی گلوت و غضروف میخی شکل حنجره) یافت میشود.

بافت غضروف شفاف در تمام نواحی دارای پری کندریوم است.

غضروف فیبری

غضروف فیبری (Fibro cartilage) ترکیبی از غضروف شفاف و بافت همبند متراکم است.

ماتریکس غضروفی آن مانند غضروف شفاف می باشد. هرچند ماتریکس اطراف کندروسیت ها پراکنده است و در لابلای آن، بافت همبند متراکم (شامل کلاژن I و فیبروبلاست) قرار دارد.

وجود بافت همبند متراکم سبب میشود بافت غضروف در برابر کشش مقاومت تر باشد. بافت غضروف فیبری در دیسک های بین مهره ای، محل اتصال رباط های خاص و سمفیز پوبیس یافت شده و مانند بالشتک از استخوان حمایت می کند.

غضروف فیبری در تمام نواحی فاقد پری کندریوم است.

به دلیل کم بودن پروتئوگلیکان در ساختار آن، نسبت به دو غضروف دیگر اسیدوفیل تر است (گفتیم که وجود پروتئین موجب بازوفیل تر شدن ساختار میشه)