هورمون رشد چیست؟ و چه اثراتی بر روی بدن ما دارد؟

هورمون رشد یا سوماتوتروپین هورمونی است که از سلول های قدامی غدۀ هیپوفیز ترشح می شود، %۵۰ سلول های غدۀ هیپوفیز را سلول های سوماتوتروپ تشکیل می دهند. این غده از غدد مهم بدن است که در رشد و نمو بدن ما نقش به سزایی دارد. و در متابولیسم کربوهیدرات، لیپید و پروتئین اهمیت بالایی دارد.

سوماتواستاتین های مترشحه از هیپوتالاموس مهارکنندۀ هورمون رشد و GHRH) Growth hormone releasing hormone) مترشحه از هیپوتالاموس تحریک کنندۀ ترشح آن است. ۳-۱۵ میلی گرم از آن در هیپوفیز قدامی ذخیره شده و روزانه بین ۵۰۰-۱۰۰۰ میکروگرم به صورت ضربانی از آن ترشح خواهد شد.

ویژگی های هورمون رشد

بر روی تمام بدن و بر روی اغلب نسوج تأثیرگذار است که البته تأثیر آن به طور مستقیم بر روی عملکرد بدن ناچیز بوده و در واقع با تحریک ساخت فاکتورهای رشد با نام سوماتومدینها یا فاکتورهای رشد شبه انسولین (IGF1) توسط کبد عضلات و بعضی بافتهای دیگر باعث تحریک رشد در اغلب بافتهای بدن میشود.

هورمون رشد اثر خود را روی قسمت های مختلف بدن به صورت غیر مستقیم و با واسطۀ IGF-1 (مهمتر)و IGF-2 انجام می دهد. علاوه بر اثری که روی افزایش طول استخوان ها دارد باعث متابولیسم پروتئین ها، کربوهیدرات و لیپیدها می شود و منجر به رشد سلولی چه از نظر ابعاد و چه تعداد می شود.

همچنین سبب تحریک صفحات رشد استخوان های طویل قبل از سن بلوغ میشود اما بعد از سن بلوغ به دلیل استخوانی شدن این صفحات، رشد استخوان ها به صورت قطری ادامه خواهد داشت.

هورمون رشد پلی لپتیدی بوده و به صورت ضربانی ترشح می شود. میزان ترشح این هورمون تحت تاثیر تحریکات عصبی و خواب و بیداری میباشد. بطوریکه غلظت پلاسمایی این هورمون ، ممکن است در ظرف چند دقیقه ۱۰برابر شود. در تمام غدد بدن یک اصل تشخیصی وجود دارد به این صورت که هرگاه ما نارسایی یک غده
را داشتیم برای تشخیص از تست های تحریکی و هرگاه افزایش فعالیت غده و ترشح هورمون ها را داشتیم از تست های مهاری استفاده می کنیم.

موارد افزایش ترشح هورمون رشد

• خواب عمیق : بیشترین افزایش هورمون در پلاسما مدت کوتاهی پس از به خواب رفتن رخ میدهد.
• گرسنگی شدید و سوء تغذیه شدیدی که منجر به کاهش پروتئین می شود.
• استرس ها و تنش های عصبی شدید : شوک های عصبی از طریق تاثیر کاتکول آمین ها بر روی هیپوتالاموس موجب زیاد شدن ترشح هورمون میگردند.
• برخی اسیدهای آمینه (مثل آرژنین) : خوردن غذاهای پروتئینی و اسید آمینه آرژینین.
• کاتکول آمین ها  که با اثر بر هیپوتالاموس منجر به افزایش ترشح GHمی شوند.
• هورمون های جنسی (استروژن و تسترون) که همین عامل سبب پیک هورمون رشد در سن بلوغ و افزایش رشد قوی در افراد می شود.
• دوپامین و سرتونین
• ترکیبات آلفا آدرنرژیک و آنتاگونیست های β آدرنرژیک
• پلی پپتیدهای روده ای -۱۱ گلوکاگون
• کاهش اسیدهای چرب خون
• فعالیت عضلانی و ورزش
• GHRH
• درد
• سرما
• عمل جراحی

همان طور که قبلاً گفته شد هورمون رشد اثرات خود را از طریق IGF-1 و IGF-2 اعمال می کند که در کبد و یک سری از عضلات تولید می شوند و هورمون رشد در تولید این فاکتورها فیدبک مثبت دارد و در نهایت IGF-1 منجر به افزایش تعداد سلول ها و طول قدی می شود.

اثرات هورمون رشد بر بدن چیست؟

رشد بدن

گیرندۀ IGF1 ها غشایی بودن و با قرارگیری آن هورمون روی گیرنده در بافت هدف اعمال اثر می کند و موجب رشد طولی استخوان و افزایش سایز بدن میشود. واسطۀ اصلی اثر هورمون رشد بر بدن سوماتومدین IGF-1 هست و دیده شده است در افرادی که IGF-1 از بین رفته و فقط IGF-2 وجود داشته باشد حتی در صورت طبیعی بودن GH باز هم فرد اختلالات رشد پیدا می کند مثلا کوتاهی قد داشته و بدن آنها رشد طبیعی ندارد.

متابولیسم پروتئینها

هورمون رشد سرعت انتقال اسیدهای آمینه به داخل سلولهای عضلانی را زیاد میکند و مستقیما نیز دارای اثر فعال کننده سنتز پروتئین است.

متابولیسم کربوهیدراتها

اثر هورمون رشد مخالف با IGF1 بر روی کربوهیدرات است. در متابولیسم کربوهیدراتها ، هورمون رشد اثری مخالف انسولین دارد. افزایش گلوکز خون پس از تزریق هورمون رشد ، نتیجه دو نوع اثر است :

• صرفه جویی در مصرف آن در بافتهای محیطی
• افزایش فعالیت واکنشهای نوسازی گلوکز در کبد .

هورمون رشد در کبد با فعال کردن واکنشهای نوسازی گلوکز از منشا اسیدهای آمینه، ذخیره گلیکوژن را نیز افزایش میدهد. پس کاهش مصرف قند توسط بافت ها و افزایش قند خون و افزایش قند در بافت های ذخیره ای گلیکوژن می شود.

متابولیسم چربیها

• افزایش free fatty acid در خون
• افزایش اکسیداسیون اسید چرب در کبد
• گلوگونئوژنز (تولید گلوکز از اسیدهای آمینه) عمدتاً توسط خود GH و بدون دخالت ۱-IGF صورت می گیرد.

متابولیسم مواد معدنی

GH و فاکتور IGF-1 باعث افزایش جذب و نگهداری یونهای کلسیم ، منزیم و فسفاتها در بدن میگردند و این عمل آنها احتمالا در ارتباط با اثری است که در رشد استخوانهای طویل دارا هستند.

اثرات دیگر هورمون رشد

GH باعث تمایز سلول های پره کندروسیت میشود و باعث استخوان سازی میشود همچنین با تمایز پره آدیپوسیت ها موجب ایجاد اثراتی بر بافت چربی میشود که پیش تر ذکر شد. این هورمون روی صفحۀ غضروفی اثر گذاشته و باعث ساخت استخوان میشود اما پس از بسته شدن صفحۀ غضروفی امکان افزایش قد وجود ندارد.

تجویز هورمون فقط در بچه هایی مؤثر است که در همان کودکی پایش رشد شده و به طور منظم قبل از رسیدن به بلوغ این هورمون را مصرف کرده اند مؤثر است (در افرادی که دیر مراجعه می کنند نهایتاً ۵cm افزایش قد خواهند داشت). GH بر روی احشاء اثر گذاشته و باعث بزرگی آن ها می شود و در آکرومکالی، بزرگی احشاء را به عنوان یکی از علائم خواهیم داشت.

علت های کمبود هورمون رشد

• اشکال در هیپوفیز به علت عدم وجود یا از بین رفتن سلول های سوماتوتروف
• جهش در رسپتورهای GHRH
• عدم حساسیت به GH
• کوتاهی قد تغذیه ای
• کوتاهی قد فیزیولوژیک. در افراد با کوتاهی قد فیزیولوژیک تجویز هورمون رشد در زمان مناسب اندیکاسیون دارد (این افراد به صورت سرشتی کوتاه قد بوده و ممکن است پدر و مادرشان قد نرمال داشته باشند)

بررسی عملکرد هورمون رشد

به این دلیل که ترشح این هورمون به صورت ضربانی می باشد کمبود آن از طریق آزمایش محرک های تحریک آمیز از جمله هایپوگلاسیمی (از طریق تجویز انسولین که امروزه به علت خطرهایی که ایجاد می کند استفاده نمی شود،) Lآرژنین، Lدوپا و کلونیدین (از ترکیبات α آدرنرژیک) که در ساعت های صفر (قبل از دادن کلونیدین،) ۱۲۰ ،۶۰ ،۳۰ سطح این هورمون را اندازه می گیرند. به طور طبیعی سطح GH را بیش از ۷ میکرو گرم در لیتر افزایش می دهند.