کم کاری تیروئید یا هایپوتیروئیدی را در این مقاله به طور کامل مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهیم. سرفصل های مقاله شامل مقدمه، انواع کم کاری تیروئید، علل ایجاد، علائم و درمان کم کاری تیروئید میباشند. غده تیروئید یک غده از مجموعه غدد درون ریز به شکل پروانه است که به طور معمول در قسمت جلوی گردن قرار دارد. کار تیروئید ساخت هورمونهای تیروئید (T3، T4) است که در خون ترشح می شوند و سپس به هر بافت بدن منتقل می شوند. هورمون تیروئید به بدن کمک می کند تا از انرژی استفاده کند، گرم بماند و مغز، قلب، ماهیچه ها و سایر ارگان ها را همانطور که باید کار کنند. میزان عملکرد غده تیروئید توسط هورمون TSH که از غده هیپوفیز ترشح میشود تنظیم میشود. هورمون TSH نیز توسط هورمون TRH که از هیپوتالاموس ترشح میشود تنظیم میشود.
کم کاری تیروئید و انواع آن
کم کاری تیروئید یا هایپوتیروئیدیسم یک سندروم بالینی است که در اثر کمبود هورمون های تیروئیدی ایجاد می شود. همانطور که گفتیم هورمون های تیروئیدی اثرات مختلفی را در بدن بر عهده دارند بنابرین کم بودن میزان این هورمون نسبت به حالت استاندارد میتواند موجب بروز مشکلات فراوانی در بدن بشود. دو نوع کم کاری اولیه و ثانویه غده تیروئید داریم.
در کم کاری اولیه خود غده ی تیرویید به هر علتی مشکل پیدا کرده است؛ یعنی منشاء و دلیل کمبودن هورمون ها خود تیروئید است. در تست های آزمایشگاهی T3 و T4 پایین است. TSH ارتباط ظریفی با هورمون های تیروییدی دارد. کمترین کاهش در هورمون های تیروییدی باعث افزایش بسیار زیاد TSh میشود. حدود طبیعی T4 بین ۴ تا ۱۲ میکروگرم در دسی لیتر است در مریضی که دچار کم کاری تیرویید اولیه شده است T4 از ۴ پایینتر می آید و هر یک عدد کاهش در T4 بصورت لگاریتمی TSh را حدود ۱۰ برابر بالا می برد.پس انتظار داریم وقتی غده هیپوفیز خوب کار میکند در پاسخ به کاهش هورمون های تیروییدی، TSh به میزان زیادی افزایش یابد. بطوریکه میتواند به ۵۰-۱۰۰ l/mu برسد. افزایش TSH در درجه بعد باعث میشود که سلول های غده تیرویید دچار هایپرپالزی و هایپرتروفی بشوند و ما شاهد بزرگی تیرویید یا گواتر باشیم.
در کم کاری ثانویه مشکل از بخش های تنظیمی غده تیروئید است یعنی مصرف ید و غده تیروئید مشکل ندارند ولی هورمونهای TSH یا TRH که باعث تنظیم تمام قسمت‌های ساخت هورمون تیروئید می شود به هر دلیلی دچار نقص شده است. این مورد از کم کاری بسیار نادر است و کمتر از ۵ درصد همه ی موارد ابتلا به کم کاری تیروئید را شامل می شود. در کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) ثانویه میزان T3وT4 پایین است پس ما انتظار داریم که TSH خیلی بالا برود ولی TSH یا نرمال است یا پاین است و یا میزان خیلی اندکی افزایش یافته است. معمولا وقتی کم کاری تیروئید ثانویه داریم با یک ضایعه تومورال در هیپوفیز طرف هستیم و یا اینکه غده هیپوفیز به هر دلیلی از جمله ایسکمی عروقی، خونریزی و … از بین رفته باشد.
کم کاری اولیه غده تیروئید
خود کم کاری اولیه تیروئید نیز مانند پرکاری تیروید به دو دسته تحت بالینی و آشکار تقسیم میشود. در هایپوتیروئیدی تحت بالینی میزان هورمون ها کاهش یافته ولی شخص هنوز علائم کم کاری تیروئید را نشان نمی‌دهد. در این حالت ممکن است اندازه غده تیروئید اندکی افزایش اندازه داشته باشد و گواتر نیز ایجاد شود. مطلبی که در این بیماران اهمیت دارد، اقدام به درمان آن ها در زمان مناسب است زیرا اگر درمان مناسب صورت نگیرد ۳ تا ۴ درصد از آن به سمت فرم آشکار می روند. در فرم آشکار علاوه بر کاهش میزان هورمون های تیروئیدی شخص علائم بالینی را نیز بروز داده است. در ادامه به بررسی علل کم کاری تیروئید میپردازیم.
علائم کم کاری تیروئید
همانگونه که گفتیم با توجه به اینکه هورمون های تیروئید اثرات مختلفی در بدن دارند و تقریبا بر تمام بدن اثر میگذارند، طبیعتا کم بودن آن ها نیز علائم گوناگون و مختلفی را به دنبال خواهد داشت. علائم بالینی در تمام انواع کم کاری تیروئید تقریبا مشابه هم هستند. این علائم به سن شروع کم کاری و شدت آن بستگی دارد. ممکن است فرد با ناشنوایی مراجعه کند یا در بچه ها ممکن است خودش را با بیش فعالی نشان دهد به همراه عقب ماندگی ذهنی. در کل بیماری های غدد خیلی مواقع علائم غیر اختصاصی دارند و با بررسی زیاد و شرح حال دقیق و انجام آزمایش تشخیص داده میشوند.
کم کاری تیروئید مادرزادی در شیرخواران (کرتینیسم) میتواند همراه با ضعف عضلات، عدم تحرک، ورم دست و صورت باشد و در صورتی که درمان با تاخیر انجام گیرد عقب ماندگی ذهنی، کوتاهی قد و تاخیر در بلوغ روی میدهد. این تظاهراتی برگشت ناپذیرند اما تظاهراتی که در بزرگسالان رخ میدهد، پس از درمان برطرف میشود.
علائم در بزرگسالان
کم کاری تیروئید در بزرگسالان معمولا بی سروصداست و به تدریج پیشرفت میکند. شایعترین علامت هایپوتیروئیدی خستگی است که به دلیل کاهش متابولیسم بدن میباشد. همچنین به دلیل کم بودن متابولیسم، عدم تحمل سرما و احساس سردی حتی در دما های معمولی وجود دارد. حرکات شخص مبتلا آرام و صحبت کردن او نیز آرام میباشد اما خشونت صدایی دارند که خیلی واضح است و بعد از درمان بهبود پیدا میکند. عضلات تنفسی خسته اند و تنفس آهسته انجام میشود. این افراد به دلیل کاهش حرکات روده یبوست دارند. علامت دیگر افزایش وزن است. برخالف تصوری که اکثر چاق ها دارند، اولا افزایش وزنی که در کم کاری تیروئید ایجاد میشود، خیلی ملایم است و شدید نیست؛ ثانیا این چاقی به شکل افزایش حجم چربی نیست بلکه به صورت تجمع مایع زیرجلدی است.
کاهش رفلکس های عصبی نیز میتواند به دنبال کم بودن هورمون های تیروئیدی ایجاد شود. همچنین ضربان قلب نیز کاهش می‌یابد و برادی کاردی نسبی دارند. پوست حالت خشن پیدا میکند و موها شکننده و خشن میشوند. رنگ پوست ممکن است به علت تجمع کاروتن کمی زردبشود. صورت پف آلود است و در پاها و دست ها ورم غیر گوده گذار وجود دارد. در موارد شدید زبان بزرگ میشود و میتواند موجب مشکلات تنفس در خواب و آپنه خواب شود.
کم بودن هورمون های تیروئیدی بر سیستم عصبی نیز تاثیر میگذارد و اختلال یادگیری و تمرکز و کاهش حافظه را نیز به دنبال دارد. کاهش شنوایی نیز ممکن اسن ایجاد شود. سندرم تونل کارپال که باعث بروز گزگز در انگشتان دست میشود نیز در اثر تحت فشرا قرار گرفتن عصب مدین ایجاد میشود. علاوه بر این علائم، تظاهرات زیر هم ممکن است بروز کند:
- در خانم ها باعث اختلال در قاعدگی میشود. در ابتدا به صورت افزایش دفعات پریود و به تدریج اگر کمکاری درمان نشود دچار کاهش دفعات پریود و یا فقدان بروز پریود خواهند شد.
- سقط جنین
- خونریزی رحمی
- کاهش میل و توانایی جنسی هم در آقایان و هم درخانم ها
- تولید شیر در پستان در غیر از دوران شیردهی
- افسردگی، که البته با درمان از بین می رود.
- تیروئید قابل لمس در معاینه
- کاهش سدیم بدن یا هایپوناترمی
- همراهی با دیگر بیماری های خودایمن: برای مثال در کم کاری تیروئید خودایمن ممکن است در ۱۰ درصد موارد کم خونی وخیم نیز داشته باشیم (کم خونی که به علت اختلال خود ایمن، معده آسیب میبیند و جذب ویتامین B12 با اختلال مواجه میشود)
- بلوغ زودرس یا تاخیر بلوغ
- آنمی یا کم خونی
- گرفتگی عضلات خصوصا عضلات ساق پا
- افزایش چربی خون، کلسترول و LDL
- ریزش یک سوم خارجی ابروها
درمان
کم کاری تیروئید را باید با لووتیروکسین (قرص ها یک بار در روز- بهتراست ۳۰ دقیقه قبل از صبحانه مصرف شوند) درمان کرد. در افراد مسن(بالای ۶۰ سال) یا بیماران قلبی باید باید با دوز کمتر شروع کرد چون ممکن است بیماری قلبی تشدید شود. وقتی درمان دارویی شروع شد ۲ ماه بعد آزمایش خون جدید باید انجام شود. بعد از آن اگر مریض علائم خاصی نداشت ، ۱۲-۶ ماه یکبار باید ازمایش تکرار شود. بیمارانی که قرص لووتیروکسین مصرف می کنند علائم آزمایشگاهی در عرض ۶-۸ هفته درمان می شود اما علائم بیمار ۶-۴ ماه طول می کشد تا بهبود یابد. خستگی و اضافه وزن زودتر بهبود می یابد اما علائم پوستی ۶ ماه طول می کشد.
عارضه قرص های تیروئیدی که در موارد بسیار کمی ممکن است ایجاد شود اولا سودوتومورسربری است که معموال در بچه ها دیده می شود و از عوارض مصرف بیش از حد توسط بیمار و بروز علائم هایپرتیروئیدی (تیروتوکسیکوز) است دوماً ضربان نامنظم قلب سوماً -تومور و درنهایت کاهش وزن و پوکی استخوان.
