نایسریا گنوره آ چیست؟
نایسریا گنوره آ (Neisseria gonorrhoeae) یا گنوکوک که عامل بیماری مهم و شایع سوزاک است؛ یک باکتری گرم منفي، هوازي، به صورت ديپلوكوك شبیه دانه هاي قهوه است که تماما اكسیداز مثبت هستند. این باکتری قادر به اكسیداسیون قند ها نیز هست.
جنس نايسريا چندید گونه مخلف دارد که یکسری از آن ها غیر بیماریزا و یکسری بیماری زا اند. گونه های غیر بیماريزا در جنس نایسریا فلور سیستم تنفسي فوقاني هستند و نايسريا هاي بیماريزا شامل نايسريا گنوره آ و نايسريا مننژيتیديس هستند. در مقاله مننگوکوک یا نایسریا مننژیتیدیس؛ از ویژگی ها تا درمان ویژگی های این باکتری علائم و درمان آن را نیز میتوانید بخوانید.
دماي مطلوب رشد نایسریا گنوره آ ۳۵تا ۳۷ درجه است و در محیط مرطوب و وجود دي اكسید كربن بهتر رشد میکنند (جداسازي اولیه آنها در انکوباتور يا جار شمع دار حاوي ۵درصد دي اكسید كربن). این باکتری اكسیداز و كاتالاز مثبت است و اين خصوصیت به همراه مورفولوژي خاص در رنگ آمیزي گرم سبب شناسايي سريع ايزوله هاي بالیني مي شود. همچنین تولید گاز از اكسیداسیون گلوكز میکنند و داراي نیازمندي رشد بالا كه جداسازي آن را از نمونه هاي بالیني دشوار كرده است.
فاکتور های بیماری زایی نایسریا گنوره آ
الف) پیلي. پیلی یک فاکتور مهم در بیماری زایی گنوکوک است و فقط سويه هاي گنوكوک داراي پيلي در مخاط يورترا يا پيشابراه انسان بيماري ايجاد مي كنند. پیلی سبب اتصال به سلولهاي اپي تليال موكوسي ميزبان میشود و مقاومت در مقابل فاگوسيته شدن توسط لکوسيت هاي چند هسته اي يا PMN را ایجاد میکند. پيلي دچار تغييرات آنتي ژنيک شده كه سبب فرار باكتري از پاسخ هاي ايمني ميزبان مي شود.
ب) پروتئین هاي غشاي خارجي. شاخص مهم بیماريزايی گنوكوك این پروتئین های غشای خارجی اند. مهم ترینشان را در زیر ببینید:
- پروتئین پور (P-I): ايجاد سوراخ يا كانال هاي در غشاء براي ورود مواد غذايي و خروج مواد اضافه به بیرون میکند همچنین ارتباط با بیماري هاي منتشر دارد و سبب جلوگیري از فاگوسیتوز میشود.
- پروتئین مربوط به كدورت (OPA/ P-II): اتصالي به سلول هاي اپیتلیال دارد. سويه هاي كه آن را بیان مي كنند هنگام رشد در محیط كشت سبب كدورت كلني آنها مي شود.
- پروتئین III: باعث محافظت از ساير ساختار ها در برابر آنتي بادي مي شود و از نظر آنتي ژنیک محافظت شده است.
- پروتئين هاي واسطه كسب آهن: متصل شونده به ترانسفرين، لاكتوفرين و هموگلوبین. واسطه كسب آهن براي متابولیسم هستند.
- ليپواليگوساكاريد (LOS): فاقد آنتي ژن O است و فعالیت اندوتوكسیني دارد.
- IgA پروتئاز: سبب تخريب ايمونوگلوبین A میشود.
- بتالاكتاماز: باعث هیدرولیز حلقه بتالاكتام پني سیلین مي گردد و سبب ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی در این باکتری میشود.
بیماری زایی و علائم
نایسریا گنوره آ از طریق راه هاي متفاوتی به بدن وارد میشود ازجمله:
- اپي تلیوم مخاط و بافت پوششي
- مجراي ادراري
- دستگاه تناسلي
- گردن رحم
- ركتوم
- حلق
- ملتحمه چشم
مهم ترین راه ابتلا به نایسریا گنوره آ یا گونوكوك درحین مقاربت و آمیزش و در سیستم ادراري- تناسلي است. سپس اتصال از طريق پیلي انجام میشود و درنهایت با آزاد نمودن قطعات پپتیدوگلیکاني و قطعات Los و ايجاد پاسخ التهابي سبب فعال شدن كمپلمان میشود و PMN ها را به محل عفونت جذب مي كند و باعث تولید يک اگزوداي غلیظ مي شود.
الف) سوزاک عارضه مهم گنوکوک است
حدود %۱۰ آقايان بدون علامتند . علائم سوزاک در آقايان عبارتند از ترشحات چركي غليظ چسبنده سبز مايل به زرد رنگ با بوي نامطبوع كه مي تواند سبب انسداد پيشابراه و در نتيجه دفع دردناک ادرار و تکرر ادرار شود. اغلب مردان آلوده به سوزاک درصدد درمان بر مي آيند. عوارض جدي سوزاک در آقايان نیز اپيديديميت (epididymitis) ، انسداد مجاري مني بر و التهاب پروستات هستند
حدود %۲۰–۸۰ زنان مبتلا بدون علامتند. علائم سوزاک در خانم ها به صورت سوزش در هنگام ادرار كردن، تکرر ادرار، افزايش ترشحات واژن و خونريزي غير طبيعي دوران پريودي مي باشد. عوارض سوزاک در خانم ها شامل انسداد و التهاب لوله هاي رحم ( سالپنژيت) است که باكتري هاي آلوده كننده دهانه رحم مي توانند تا درون رحم و لوله هاي فالوپ بالا روند و سبب انسداد لوله هاي فالوپ شوند. همچنن بيماري التهابي لگن یا pelvic inflammatory disease نیز مهمترين عارضه سوزاک در خانم هاست كه يکي از علتهاي حاملگي خارج رحمي و نازايي است. ترشحات ممکن است به ناحيه پريتوان كشيده شوند و پریتونیت یا التهاب صفاق نیز ایجاد کنند.
ب) ورم ملتحمه چركي نوزادان عارضه نایسریا گنوره آ در نوزدان است
باكتري هنگام خروج نوزاد از كانال زايمان آلوده وارد چشم او مي شود و منجر به عفونت چشمي و در صورت عدم درمان به كوري منتهي مي شود. براي جلوگيري از آن از قطره چشمي تتراسيکلين و يا اريترومايسين استفاده مي شود.
ولوواژنيت در دختران و فارنژيت گنوكوكي عارضه های دیگر گنوکوک هستند.
اپیدمیولوژی و تشخیص
سوزاك تنها در انسان رخ مي دهد و مخزن شناخته شده ديگري ندارد. انتقال از طريق تماس جنسي است. سوزاك بعد از كلامیديا بعنوان دومین بیماري منتقله از راه جنسي مطرح است. شانس ابتلا براي زنان در هنگام تماس جنسي با يک مرد آلوده تاحدود ۵۰درصد خواهد بود hl شانس ابتلا براي مردان در هنگام تماس جنسي با يک زن آلوده تاحدود ۲۰ درصد خواهد بود. همچنین خطر ابتلا در افراديکه تماس جنسي مکرر با شريک جنسي آلوده دارند افزايش مي يابد. افراد ناقل بدون علامت مهم ترين مخزن بیماري مي باشند. بیماراني كه نقص در يک جزء سیستم ايمني دارند ( جزء انتهايي كمپلمان) در معرض خطر بالا هستند.
به دلیل وجود كومنسال هاي ديگر در سطوح مخاطي تمام نمونه هاي تناسلي- ركتال و گلو هم در محیط انتخابي (مانند تاير مارتین تغییر يافته) و هم در محیط هاي غیر انتخابي (مانند شکلات آگار) كشت داده شوند.
- رنگ آمیزي گرم : نمونه مجراي ادراري يک مرد علامت دار داراي حساسیت و ويژگي بالاي ۹۰درصد است. در مردان بدون علامت داراي حساسیت و ويژگي حدود ۶۰درصد يا كمتر است.
- كشت: در مردان بدون علامت و زنان بايد با كشت نمونه مورد ارزيابي قرار گیرد.
- روش هاي مولکولي: داراي حساسیت و اختصاصیت بالا.
پیشگیری کنترل و درمان بیماری های گنوکوک ازجمله سوزاک
➢ پني سیلین به عنوان داروي انتخابي جهت درمان سوزاك در گذشته بوده است اما امروزه از پنیسیلین برای درمان سوزاک و پاکسازی نایسریا گنوره آ استفاده نمیشود چون براي از بین بردن سويه هاي حساس نیاز به میزان غلظت بیشتری است همچنین سويه ها به دلیل تولید انزيم بتالاكتاماز مقاومت دارويي ایجاد کرده اند همچنین از دلایل دیگر میتوان به تغییر در نفوذپذیری دیواره این باکتری ها بر اثر جهش های مختلف اشاره کرد.
سفترياكسون به عنوان درمان تجربي اولیه استفاده میشود. اما داروی اصلی و موثر برای درمان گنوکوک استفاده از يک دوز آزيترومايسن و يا يک دوره يک هفته اي داكسي سايکلین در عفونت هايي كه كلامیديا نیز به نحوي در ايجاد آنها نقش دارد است.
پیشگیري دارويي به علت افزايش مقاومت ارزش كمي دارد. در نوزادان، پیشگیري دارويي با نیترات نقره %۱ پماد چشمي تتراسايکلین ۱درصد و اريترومايسین نیم درصد انجام مي گیرد.
اجتناب از برقراري تماس جنسي با شركاي متعدد جنسي بهترين روش پیشگیري است.
پیشگیري مکانیکي با كاندوم محافظت نسبي ايجاد مي كند. سوزاك يک بیماري بسیار مهم بوده بطوري كه عفونت هايمزمن مي تواند منجر به عقیم شدن فرد گردد. واكسن موثر برای آن در دسترس نیست.
