تریپانوزوما ؛ بیماری خواب و شاگاس

تریپانوزوما نیز یکی دیگر ازخوانوه های انگل های تک سلولی است که تا کنون شیوع این انگل درایران گزارش نشد است. موجب ایجاد بیماری تریپانوزومیازیس میکند که داراي دو فرم است که بیماری خواب و بیماری شاگاس را ایجاد میکنند. پلی مورفیسم اند یعنی به اشکال مختلفی دیده می شود. آنتی ژن هایشان را مرتبا عوض می کند براي همین علیه تریپانوزوما نمی توانیم واکسن بسازیم.

• فرم آفریقایی ← بیماري خواب

عاملین : تریپانوزوما بروسی گامبینس(در غرب آفریقا) و تریپانوزوما بروسی رودزینس(در مرکز و شرق آفریقا)
ناقل : مگس تسه تسه (مگس گلوسینا)

• فرم آمریکایی ← بیماري شاگاس

عامل: تریپانوزوما کروزي
ناقل : ساس تخت خواب

تریپانوزوما بروسی عامل بیماری خواب

تریپانوزوما آفریقایی دو فرم اپی ماستیگوت(در بدن حشره) و تریپوماستیگوت (در بدن انسان) دارد که لابه لاي RBCدر CSF و در مغز قرار دارد. بیماري خواب معمولا انگل بافت همبند – خون و CNSاست.

سیکل بین مگس و انسان انجام می شود. مگس اپی ماستیگوت را با نیش به انسان می دهد. اپی ماستیگوت در بدن انسان به بافت هاي همبند، جریان خون و CNSمی رود و به فرم تریپوماستیگوت تبدیل می شود. تریپوماستیگوت تکثیر پیدا می کند و در نهایت وقتی به CNS رسید بیمار را به خواب می برد. تفاوتی که رودزینس دارد این است که زئونوز است و از بز کوهی بیماري به انسان می دهد. به عبارتی بز کوهی مخزن رودزینس است.

علائم بیماری خواب

1. واکنش به نیش: اولین مرحله در بیماری خواب است که در اثر نیش ایجاد می شود. پوست را درگیر می کند. یک جوش خارش دار دردناك ایجاد می شود که به آن نشانگر تریپانوزومی میگویند. نشانگر تریپانوزومی ۱-۲هفته هست سپس بهبود می یابد.
2. پارازیتمی: دومین مرحله در بیماری خواب است که انگل وارد خون و گره هاي لنفاوي می شود. علائم آن شامل خستگی، تب، ادم، تورم غدد لنفاوي (به تورم غدد لنفاوي در پشت گردن تکمه ي زمستانی winterbottomگفته می شود) و هپاتواسپلنومگالی می باشد.
3. فاز CNS: خود را به دستگاه عصبی مرکزی (CNS) می رساند و هدفش سیستم عصبی مرکزي است. در این فاز CNS و قلب بیشتر درگیر می شوند. علائم آن شامل: تغییرات شخصیتی فرد، حرف زدنش دچار لکنت می شود، پاها روي زمین می کشند و اختلال عملکرد قلب است.

تشخیص تریپانوزوما بروسی

• نمونه برداري از خون ، CSFو دیدن انگل به صورت تریپوماستیگوت
• تاریخچه ي سفر به آفریقا
• نمونه برداري از غدد لنفاوي و مغز استخوان
• کشت دادن نمونه
• تزریق نمونه به حیوانات حساس بیولوژیک
• تست هاي سرولوژي مانند IFA و ELISA

پیشگیري 

برای پیشگیری از ایجاد بیماری خواب توسط تریپانوزوما بروسی میتوان:

• از نیش زدن پشه جلوگیري می کرد
• به آفریقاي غربی و مرکزي سفر نکنیم
•  جمعیت پشه هارا کنترل کنیم
• سورامین و پنتامیدین براي کسانی که قصد سفر به آفریقا را دارند به صورت وریدي تزریق می شود و اجازه نمی دهد انگل به CNS برود.

تریپانوزوما کروزي

عامل بیماري شاگاس است. در آمریکاي مرکزي و جنوبی است. تنها عضوي از خانواده ي تاژکداران خونی-نسجی که هر چهار شکل اماستیگوت، پروماستیگوت، اپی ماستیگوت و تریپو ماستیگوت را دارد، تریپانوزوم کروزي است. مخازن آن آرمادیلو – اپوسوم – سگ – گربه – راکون – کیسه داران جنگلی در آمریکا هستند.

سیکل زندگی تریپانوزوما کروزی

ساس به انسان اپی ماستیگوت را تزریق می کند. ساس به وسیله ي مدفوع خود بیماري را منتقل می کند. این ها ساس هایی به نام ساس هاي بینی مخروطی هستند. این ساس ها فقط دوست دارند از صورت خون بخورند(ساس هاي بوسه زننده). خرطوم ساس هاي بینی مخروطی به حدي بلند است که از پتو هم رد می شود. این ساس ها از خانواده ي تریاتومینه هستند. در ایران اینگونه ساس را نداریم درنتیجه در ایران این بیماري را نداریم. این ساس عادت دارد در همان جایی که خون می خورد مدفوع کند. بیماري شاگاس با شرایط بد اقتصادي ارتباط مستقیم دارد و افراد فقیري که در خانه هاي پوشالی زندگی می کنند بیشتر به این بیماري مبتلا می شوند.

• اماستیگوت ← در بدن انسان
• پروماستیگوت ← به صورت موقت در بدن انسان
• تریپوماستیگوت ← در بدن انسان
• اپی ماستیگوت ← در بدن ناقل(ساس تخت خواب)

علائم شاگاس

1. مرحله ي اولیه: پس از نیش زدن ساس و سپس مدفوع کردن فرد دچار خارش می شود. بچه ها یا بزرگسال در خواب محل نیش را می خارانند و با دست خود مدفوع را وارد محل نیش می کنند یا ممکن است چشمشان را بمالند و تریپانوزوما از طریق ملتحمه ي چشم وارد شود. دو علامت می دهد: شاگوما (جوش خارش دار دردناك) و  رومانا (ورم ملتحمه ي چشم که یک طرفه است)
2. مرحله ي حاد: شاگاس در مرحله حاد بیشتر کودکان را درگیر می کند. غدد لنفاوي و قلب درگیر می شود. خستگی ، تورم غدد لنفاوي، بزرگی کبد و طحال، التهاب عضله ي قلب، بی قراري، کم خونی، ادم و در موارد کمی انسفالیت
3. مرحله ي مزمن: بیشتر بزرگسالان را درگیر می کند. بیشتر ارگان هاي توخالی مثل مري و روده (کولون) درگیر می شوند و ایجاد مگاکولون میکند. به بزرگی کولون مگاکولون می گویند. انگل لیشمانیا در درون این ارگانها به فرم جسم لیشمن تکثیر پیدا می کند و ورم می کند.

تشخیص، پیشگیری و درمان تریپانوزوما کروزی 

• تاریخچه ي سفر به آمریکا
• وجود علامت رومانا یا شاگوم
•  نمونه ي خون می گیریم و لابه لاي RBC ها تریپوماستوگیت دیده می شود
• بیوپسی از قلب یا روده که پر از جسم لیشمن اند
• سرولوژي

برای پیشگیری باید نگذاریم ساس نیشمان بزند انگل تریپانوزوما به ما منتقل نشود چون به دلیل تغییرات آنتی ژنیک واکسن ندارد

برای درمان نیز نیفورتیموکس داروي اصلی است. بنزنیدازول داروي جایگزین است. اگر بیماري مزمن باشد جراحی انجام می شود.