آمیب هیستولیتیکا چیست؟ و چگونه درمان میشود؟

آمیب چیست؟

آمیب ها گروهی از انگل ها هستند که بعضی از آن ها میتوانند در بدن انسان ایجاد بیماری کنند. در این مقاله پس از ذکر توضیحاتی کلی در مورد همه آمیب ها به آمیب هیستولیتیکا (آنتاموبا هیستولیتیکا) میپردازیم که در انسان ایجاد اسهال خونی میکند.
آمیب به معنی بی شکل است و مهم ترین مشخصه آمیب ها همین بی شکل بودن آن هاست. روش تکثیر آمیب ها دوتایی ساده است. تمام آمیب ها کامنسال اندو از غذاي ما استفاده می کنند و بیماري نمی دهند(بجز آنتاموباهیستولیتیکا که تنها آمیب بیماري زاست) .

آمیب ها در سیکل زندگی شان چندید شکل مختلف دارند :

• تروفوزوئیت : فرم آمیبی شکل و فعال است که حرکت و تکثیر دارد و علامت بیماري را ایجاد می کند.فرم فعال آمیب (تروفوزوئیت) داراي غشاي کاذب است. این غشا به هر شکلی در می آید و انعطاف پذیر است و معمولا از جنس هیالین که یک پروتئین ساده است و به هر شکلی در می آید می باشد.
• کیست : فرم مقاوم آمیب است و سبب انتقال آمیب از یک فرد به فرد دیگر می شود. تشکیل کیست به منظور زنده ماندن است. آمیب یک دیواره سخت دور خود تشکیل میدهد انگار که به خواب زمستانی می رود. آمیب ها اکثرا در روده ما زندگی می کنند. وقتی می خواهند از روده بیرون بیایند چون می دانند غذا و رطوبت نیست و خشکی است پس یک دیواره سخت دور خود ترشح می کنند و به کیست تبدیل میشوند.فرم کیست آمیب داراي دیواره محکم و سخت می باشد که می تواند خشکی و بی آبی را تخمل کند.

حرکت آمیب ها

به وسیله ي پاي کاذب انجام می شود. پاي کاذب حرکتی است که نیاز به سطح دارد بنابراین آمیب ها در مایعات به خوبی نمیتوانند حرکت کنند.

آمیب هیستولیتیکا چیست؟

آمیب هیستولیتیکا یا آنتاموبا هیستولیتیکا (Entamoeba histolytica) نام یک گونه از آمیب هاست که به معنی آمیبی است که بافت را تجزیه میکند و در انسان بیماری آمیبیازیس را ایجاد میکند که با اسهال خونی مشخص میشود. در کشور هاي گرمسیري و نیمه گرمسیري بیشتر است ولی در همه ي دنیا وجود دارد با شیوع %۵۰–۱و در ایران شیوع %۱۰–۶می باشد.
هیستولیتیکا مشترك بین انسان و دام نیست و فقط در انسان منتقل می شود. هسیتولیتیکا و اینویدنس تنها آمیب هاي مهاجم اند ولی فقط هیستولیتیکا براي انسان بیماري زا است. مگس و سوسک ناقلین مکانیکی این آمیب هستند که آمیب را بدون تغییر فقط منتقل میکنند. حاملین سالم یعنی افرادی که به آمیب هیستولیتیکا آلوده اند اما مریض نیستند نیز حائظ اهمیت هستند خصوصا در مادران و آشپز ها به دلیل سر و کار داشتن با طبخ غذا.
بزرگسالان بیشتر از بچه ها به آمیبیازیس مبتلا می شوند و همچنین مردان بیشتر از زنان مبتلا می شوند.(احتمال مواجهه مردان با آمیب بیشتر است). نژاد در ابتلا به آمیبیازیس تاثیري ندارد. افرادي که فقر رژیم غذایی دارند احتمال آمیبیازیس در آن ها بیشتر است. زنان باردار، افراد با ضعف ایمنی، افراد ایمونوساپرس و افراد مبتلا به ایدز احتمال ابتلاي بیشتري دارند.

چرخه زندگی آنتاموبا هیستولیتیکا (سیکل آلودگی ما)

راه آلودگی ما به آمیبیازیس خورردن کیست ۴ هسته اي است که یا از طریق دست آلوده پس از مدفوع و نشستن دست و قرار گرفتن کیست زیر ناخن ها و یا از طریق مگس و سوسک و نشستن مگس روي مدفوع فرد و سپس قرار گرفتن روي مواد غذایی انجام میشود.
کیست در دوازدهه شکسته می شود و یک آمیب ۴ هسته اي از آن خارج می شود و بلافاصله یک تقسیم انجام می دهد و ۸ هسته اي می شود. سپس هر هسته تکه اي از سیتوپلاسم را می کند و براي خود می برد (آمبولا یا آمیب جوان به هر کدام از آن هشت هسته گفته می شود).
هر کدام از آمبولا ها پس از خوردن غذاي ما بزرگ می شوند و هر یک، یک تروف را می سازند. ممکن است از میزبان سیر شوند و بخواهند میزبان را تغییر دهند شروع به تشکیل دیواره می کنند: تروف پري کیست کیست نارس تک هسته اي کیست نارس دو هسته اي کیست رسیده چهار هسته اي.
انسان تنها میزبان هیستولیتیکاست.

راه های انتقال آنتاموبا هیستولیتیکا

• مستقیم: دست آلوده – وسایل آلوده – لیوان و ظروف مشترك
• غیر مستقیم: آشپز غذا را پس از طبخ آلوده کند یا آب آلوده باشد.

توجه شود کسانی که مبتلا به اسهال خونی اند هیچ نقشی در انتقال آمیبیازیس ندارند و بقیه را مبتلا نمیکنند زیرا این افراد اصلا کیست دفع نمی کنند. در بدن این افراد فرصت ساختن دیواره به انگل داده نشده است و این ها همراه با اسهال تروف دفع می کنند و تروف هم که دیواره ي مقاوم ندارد و اسید معده ما آن ها را از بین می برد.

• سبزیجات در انتقال آمیبیازیس خیلی نقش دارند.

بیماری زایی آمیب هیستولیتیکا

حتی یک کیست هم می تواند انسان را بیمار کند ولی حداقل دوز آلوده کننده ۱۰۰۰کیست است. دوره کمون ۴–۱ است. یعنی از زمان آلوده شدن تا زمان بروز بیماری یک تا چهار هفته ممکن است طول بکشد.
در قسمتی که کولون صعودي به افقی تبدیل می شود(در زاویه) و در قسمتی که کولون افقی به نزولی تبدیل می شود(در زاویه) بیشتر چسبیده و روده را سوراخ می کند زیرا هم حرکت موادغذایی در این ناحیه کند است و هم گیرنده آن آنجا قرار گرفته است.
– بیشترین جایی که آمیب حمله می کند سکوم یا روده کور است.

آمیب هیستولیتیکا در دو جا بیماري می دهد. یک قسمت آن در روده (محل اصلی زندگی آن روده بزرگ) که سیر حاد بیماری است و بیماری های دیگر در خارج از روده هستند که سیر مزمن بیماری است.

بیماري هایی که در روده میدهد عبارت است از:

• سوراخ شدن روده که علامت اصلی آن اسهال خونی (دیسانتری) است
• التهاب صفاق که خیلی خطرناك است و باعث مرگ میشود
• زخم فلاسکی شکل
• زیق یا تنگی روده چون باعث التهاب یا ورم در دو سمت روده میشود و لومن روده کوچک میشود بنابراین روده تنگ میشود
• کولیت یا التهاب کولون میدهد.
• اگر روده را سوراخ کرد با جریان خون انتقال می یابد که اولین ارگانی که به آن می رسد کبد است

از کبد به بعد به آن آمیبیازیس خارج روده اي می گویند اول کبد درگیر می شود:

• در کبد هپاتیت یا آبسه ایجاد میکند
• بعد ریه ممکن است که درگیر شود که در آنجا نومونیا یا همون پنومونی داریم و باز آبسه رخ میدهد
• ارگان بعدي که خیلی اهمیت دارد مغز است که ممکن است آنسفالیت بدهد و باز آبسه مغزي رخ میدهد

**آبسه تاول هاي کوچکی است که پر از مایع میباشند.

علائم فرم گوارشی یا فرم حاد آمیبیازیس

مهمترین علامت آن اسهال خونی (دیسانتري) است. وقتی که آمیب روده را سوراخ میکند خونریزي اتفاق میافتد و باعث میشود خونرسانی به یک نقطه دیگر از روده مختل شود که به آن ایسکمی میگویند. ایسکمی توقف خونرسانی موضعی به یک ارگان است که باعث نکروز یک بافت میشود. از دیگر علامت هاي آن کلامپ است به معناي دلپیچه و دلدرد شدید.همچنین باعث نفخ میشود چون تولید گاز میکند. ایجاد اسهال بیشتر صبح ها و یبوست بیشتر بعداز ظهر میکند. بعضی ها تا بیست بار در روز باید دسشویی بروند. میزان دفع بسیار زیاد است. اسهال آبکی دارند. دچار دهیدراتاسیون میشوند. آب بدنشان کم میشود. بی اشتهایی و کمبود وزن و تهوع هم علامت هاي عمومی است دارند.

علائم فرم خارج گوارشی یا فرم مزمن آمیبیازیس

• اگر آبسه کبدي داشته باشد معمولا دو علامت دارد یکی تیرگی در لوب راست کبد و دیگري گنبدي شدن دیافراگم. در واقع سایه هاي موجود در عکس نماینده آبسه ها هستند. آبسه ازاندازه سر سوزن میتواند باشد تا یک پرتقال.
• در آبسه ریوي معمولا سایه هاي آبسه در ریه دیده میشود و در صفاق هم ممکن است پخش شده باشد. سرفه- تنگی نفس- درد قفسه سینه و حتی خلط خونی ممکن است به تشخیص کمک کنند.
• در فرم مغزی نیز آبسه مغزی ایجاد میشود که با توجه به مکان درگیری در مغز علائم گوناگونی مثل ناهشیاری، گیجی، اختلال حافظه و … ایجاد میشود.

تشخیص آمیب هیستولیتیکا

تشخیص با آزمایش مدفوع و ایجاد اسمیر یا گسترش مدفوع است که خیلی دقیق نیست چون حجم خیلی کمی از مدفوع را برمیداریم و شانس پیداکردن آن ۲۰تا ۲۵درصد است ولی اگر از روش هاي تغلیظ استفاده کنیم احتمال آن بالا میرود (روش هایی که تعداد انگل را در حجم زیاد میکند) که دو دسته رسوبی و شناورسازي اند. میتوانیم رنگ آمیزي کنیم. هم تري کروم و هم هماتوکسیلین که اینها قشنگ هسته را نشان میدهند و پاي کاذب آنرا اگر RBC خورده باشند. اما ایرادي که دارند این است که رنگ ها مواد شیمیایی اند و الکل دارند. الکل آمیب را میکشد و ما نمیتوانیم آمیب را ببینیم. بهترین فاکتوري که به تشخیص آمیب کمک می کند حرکت پاي کاذب است. وقتی که آمیب میمیرد شبیه یک سلول پوششی که یک هسته دارد و بی حرکت است میشود. پس گسترش مستقیم بهتر است به شرطی که از لگول استفاده نکنیم زیرا ید دارد و سمی است و موجب مرگ آمیب میشود. بهترین کار این است که با سرم فیزیولوژي یا همان نرمال سالین و لام را هم گرم کنیم. میتوانیم یک سکه را گرم کنیم و زیر لام قرار دهیم که حرکت آمیب را تحریک کند. ولی اگر نمونه خیلی دیر آورده شده بود باید رنگ آمیزي انجام دهیم. میتوانیم بیوبسی انجام دهیم (نمونه برداري از بافت روده) و تکنیک هاي تصویربرداري که عکس رادیوگرافی بیشتر به درد خارج روده اي میخورد.

تست هاي سرولوژي روي سرم کار میکنند و به دنبال ایمونوگلبولین ها یا آنتی بادي ها میگردند. اگر آنتی بادي را پیدا کنیم یعنی آنتی ژن را پیدا کرده ایم. پس آمیب در روده وجود داشته که بدن آنتی بادي آنرا ساخته و در خون آمده است . پس با یافتن آنتی بادي جواب تست سرولوژي مثبت می شود. تست هاي سرولوژي بیشتر براي آمیبیاز خارج روده اي به درد میخورد. البته تست های سرولوژی در تشخیص آمیب بیشتر برای کار های تحقیقاتی است و تشخیص اصلی با همان تشخیص از مدفوع است.

پیشگیري از ابتلا به آمیب

• شستشوي دستها
• شستشوي سبزي و کاهو و سیفی جات
• از بین بردن ناقلین مکانیکی
• اگر جایی آب آلوده است آنرا بجوشانیم
• رعایت بهداشت
• آموزش بهداشت
• مقاومت کیست: کیست آن تا سه ماه در آب آلوده ۴ درجه زنده است!!!

درمان آنتاموبا هیستولیتیکا

اگر در روده باشد معمولا از آمیب کش هاي روده اي(لومینال) استفاده میکنند که محدود به لومن روده هستند و جذبشان ضعیف است و فقط در روده عمل میکنند و وارد خون نمی شوند. مثل: پورامید یا دي لوکسانید فوروات ید و پارامومایسین. 

ولی وقتی آمیب خونریزي می دهد و میخواهد سوراخ شود سیر درمان باید عوض شود . از نیترو ایمیدازول ها استفاده می شود مثل مترونیدازول- تینیدازول- او رونیدازول یعنی ترکیبات ازول را میدهند.

وقتی روده دچار خونریزي شده با اینکه وارد ارگان هاي دیگر شده به جز مغز و اگر به مغز برسد دیگر درمان ندارد. معمولا یک هفته اي روزي سه تا قرص ۷۵۰میلی  بغضی ها حتی تا ده روز. دو تا دارو امتین و کلورکین می گویند که جایگزین هاي مترونیدازول هستند ولی اینها به خاطر عوارض قلبی عروقی و افزایش عود بیماري می گویند اگر مترونیدازول دردسترس بود و بیمار حساسیت نداشت یا زن باردار نبود از همان مترونیدازول استفاده می شود.

البته توجه داشته باشید تجویز و مصرف دارو باید حتما زیر نظر پزشک باشد و مصرف خودسرانه میتواند باعث ایجاد مقاومت شود یا با توجه به شرایط شخص شرایط ناگوار و حتی منجر به مرگ شخص شود.