گردش خون از قلب آغاز میشود و در سرتاسر بدن ادامه دارد. دو سیستم گردش خون در بدن وجود دارد، سیستم اول یا گردش خون ریوی خون را از قلب به ریه ها میبرد و دی اکسید کربن را دفع و اکسیژن میگیرد و به قلب باز میگردد تا این بار توسط گردش خون عمومی در سرتاسر بدن بگردد و به سلول های بدن خون رسانی کند.
گردش خون ریوی
ورود خون به ریه
خون تیره که دارای مقادیر کم O2 و فراوان co2 است وارد دهلیز راست و از آنجا وارد بطن راست می شود. بطن راست خون تیره را از طریق شریان ششی به سمت شش ها پمپ می کند تا گردش خون ریوی برقرار شود. شریان ششی در ابتدای خروج از قلب یک تنه اصلی دارد که دو شاخه می شود و هر شاخه به یک شش می رود و در آنجا به شریان های کوچک تر تقسیم شده و سرانجام مویرگ های ریوی را ایجاد می کند. این مویرگ ها به جداره ی کیسه های هوایی ریه ها چسبیده اند.
تبادل گاز ها در ریه
در حین گردش خون ریوی و عبور خون از مویرگ های ریوی به علت نزدیکی و مجاورت خون درون مویرگ ها و هوای درون کیسه های هوایی امکان تبادل گازها بین خون و هوا فراهم است.
- حد فاصل بین خون و هوا در ریه ها (مویرگ های ریوی و کیسه های هوایی) دو لایه سلول – یک لایه پوششی سنگفرشی ساده جدار مویرگ و یک لایه پوششی سنگفرشی ساده جدار کیسه های هوایی- و مقدار کمی بافت همبند بین دو لایه سلولی است که در مجموع بسیار نازک است و امکان تبادل از طریق انتشار فراهم میشود.
- سطح تبادل بین کیسه های هوایی و مویرگ های ششی فوق العاده زیاد است. کل سطح دو ریه ی انسان حدودا ۵ m2 است و سطح مشرک بین مویرگ ها و کیسه های هوایی حدودا ۷۰ m2 است زیرا مویرگ ها و کیسه های هوایی بسیار زیاد هستند.
- مجموع دو نکته: سطح مشترک فوق العاده زیاد + فاصله بسیار کم ، امکان انتشار گازها را به خوبی فراهم می کند.
چه عواملی بر تبادل گاز ها در گردش خون ریوی تاثیر دارد؟
co2 از خون به هوا و o2 از هوا به خون منتشر می شود. خون تیره به خون روشن تبدیل می شود. علت این تغییر رنگ آن است که عمده ی حمل اکسیژن خون توسط هموگلوبین های گلبول های قرمز انجام می شود.
- ماهیت شیمیایی هموگلوبین به این صورت است که چهار جایگاه اتصال به اکسیژن دارد. هنگامی که هیچ مولکول اکسیژنی به آن متصل نباشد تیره رنگ است و با اتصال اکسیژن به آن رنگش به سمت قرمز روشن میل می کند تا اینکه با اتصال چهار مولکول اکسیژن به آن کاملا قرمز روشن میشود. اگر درصد اشباع هموگلوبین از اکسیژن خون شخصی برابر صد باشد خون او کاملا قرمز روشن خواهد بود. هرچه اکسیژن تخلیه شود درصد اشباع کم و خون تیره تر می شود. در خونی که از مویرگ های ریوی خارج می شود درصد اشباع هموگلوبین از اکسیژن برابر ۹۸% است. بنابراین رنگی کاملا روشن دارد. ضمنا co2 برروی میزان حمل o2 اثر دارد بنابراین اثری غیرمستقیم بر رنگ خون دارد.)
- کل خونی که در مویرگ های ششی جای میگیرد برابر ۲۵۰ cc است (حدودا یک لیوان) و همین مقدار در سطحی به اندازه ۷۰ m2 گسترده شده است. این سطح تبادل آنقدر زیاد است که برای تبادل اکسیژن و کربن دی اکسید نیازی به کل طول مویرگ نیست و تبادلات اکسیژن و دی اکسید کربن در شرایط نرمال در ۱/۳ اولیه طول مویرگ انجام میگیرد و آن ۲/۳ باقی مانده حالت ذخیره دارد برای شرایط بیماری یا ورزش.
خون بر روی رنگ پوست تاثیرگذار است. مثلا در شرایط آنمی (به معنای کاهش گلبول های قرمز و در نتیجه کاهش هموگلوبین است و تصور اینکه آنمی کاهش مقدار خون است اشتباه است) شخص دچار رنگ پریدگی pale میشود.
در شرایطی مانند اختلال تنفسی که اکسیژن خون کم میشود و خون تیره تر و به تبع آن پوست هم تیره میشود که به آن سیانوز میگویند. سیانوز همچنین در اختلالات قلبی که قلب نمی تواند به خوبی خون را پمپ کند و اکسیژن را به بافت ها برساند ایجاد میشود. (اکسیژن کافی به بافت ها نمی رسد و آن مقدار کم هم مصرف می شود و به تدریج سیانوز ایجاد میشود.) در ضمن سیانوز در جاهایی که پوست نازک تر باشد مثل لب ها و دهان و زیر ناخن ها بهتر دیده میشود و برای بررسی های بالینی از این نقاط بیشتر استفاده می شود.
خروج خون از ریه
خون روشن که اکسیژن فراوان دارد و کربن دی اکسید کم از طریق وریدچه ها (ونول ها) از مویرگ های ریوی خارج و سرانجام به چهار ورید ریوی وارد می شود. این چهار ورید وارد دهلیز چپ می شوند و خون روشن را به دهلیز چپ می برند. به این صورت گردش خون ششی که هدف آن غنی کردن خون از اکسیژن و رهاسازی کربن دی اکسید از آن است به پایان میرسد.
گازها (O2 و co2) بر اساس اختلاف فشار (اختلاف غلظت) ازمکان x به مکان y منتشر میشوند. تبادل بین خون و هوا در ریه ها به این صورت است که اکسیژن از هوا به خون و دی اکسید کربن از خون به هوا منتقل میشود. برای اینکه این انتقال صورت بگیرد نیاز است هوایی که در کیسه های هوایی وجود دارد، اکسیژن بیشتری از خون مویرگ های ریوی داشته باشد و در مورد کربن دی اکسید شرایط برعکس اکسیژن باشد.
حال که تبادل انجام می شود غلظت اکسیژن خون افزایش و غلظت کربن دی اکسید خون کاهش می یابد و غلظت اکسیژن در هوای کیسه های هوایی کاهش و غلظت دی اکسید کربن در هوای کیسه های هوایی افزایش می یابد.
اگر شرایط هوای کیسه های هوایی همینطور بماند، امکان تبادل گازها به صورت مطلوب کم و کمتر می شود. بنابراین هوای ریه ها باید تهویه شود که این تهویه را دم و بازدم به این صورت ردیف می کنند که هوایی که مبادله را انجام داده از ریه ها خارج (هوایی که اکسیژن کم و کربن دی اکسید زیادی دارد) و هوای تازه (هوایی که اکسیژن زیاد و کربن دی اکسید کمی دارد) را به ریه ها وارد می کنند. بدین ترتیب همواره امکان تبادل o2 و co2 به لطف تهویه ششی (دم و بازدم) فراهم است.
گردش خون عمومی
خون روشن از دهلیز چپ قلب به بطن چپ وارد و توسط بطن چپ به درون آئورت پمپ می شود تا گردش خون عمومی آغاز شود. آئورت شریان اصلی بدن است که شاخه های متعددش سراسر بدن را خون رسانی می کنند.
به این صورت که آئورت به شریان هایی تقسیم و آن شریان ها به شریان های کوچک تری تبدیل و سرانجام مویرگ های بافتی و شبکه های مویرگی در محل زندگی سلول ها (مایع میان بافتی) تشکیل می شوند.
سلول ها کربن دی اکسید را به مایع میان بافتی می دهند و اکسیژن را گرفته و مصرف می کنند و به این ترتیب اکسیژن مایع میان بافتی کاهش و کربن دی اکسید آن افزایش می یابد. مویرگ ها که خون روشن دارند در خلال جریان خون اکسیژن را به مایع میان بافتی داده و کربن دی اکسید را از آن گرفته و خون موجود در آن ها تیره می شود (تبادل گازها براساس انتشار و همان اختلاف غلظت است). به این ترتیب مایع میان بافتی دائماً دارای مقادیر مناسب گازها خواهد بود.
خون تیره توسط سیستم وریدی در نهایت به دو ورید بزرگ به نام های (Inferior vena cava (IVC یا همون بزرگ سیاهرگ زیرین خودمون و (Superior vena cava (SVC یا همون بزرگ سیاهرگ زبرین خودمون! می ریزد و درواقع عمده ی خون وریدی بدن از طریق همین دو ورید به دهلیز راست قلب وارد می شود. این هم از گردش خون عمومی یا گردش خون بزرگ یا گردش خون چپ J تصویر پایین رو ببینید و ایمان بیارید به قطور بودن عضله بطن چپ، نسبت به بطن راست:
نویسنده : سید علی شاهرخی
