چه عوامل یا موادی آسم را تشدید یا بدتر میکنند؟ این سوالی است که شاید هر فرد مبتلا به آسم از خود بپرسد. پیشتر در مقاله آسم و مکانیسم های آن آموختیم که آسم یک جور واکنش آلرژیک است و این یعنی اهمیت این نکته را که عوامل تشدید کننده یا Trigger های آسم را بشناسیم دو چندان میکند. در این مطلب ابتدا مواردی که احتمال ابتلا به آسم را زیاد میکنند و مواردی که آسم را بدتر میکنند بررسی میکنیم.
ریسک فاکتورها : عوامل مستعد کننده ابتلا به آسم
آسم هتروژن است و محصول تعامل ژنتیک و محیط است. درست است که انسان محصول ژنتیک خود است اما محیط هم بویژه در بیماری مثل آسم نقش مهمی را بازی میکند. در واقع شخص با داشتن این ریسک فاکتورها مستعد (Predisposed) گرفتن بیماری آسم است. اما همان فردی که با ریسک فاکتورها مواجهه دارد (مستعد است) محرک های دیگری هم دارد. درواقع تریگر ها عوامل محیطی هستند که آسم را در فردی که مبتلا به آسم تثبیت شده است تشدید می کنند.
در این قسمت از مطلب به ریسک فاکتور ها میپردازیم (عواملی که احتمال ابتلای شخص به آسم را زیاد میکنند) در قسمت بعدی مطلب به عوامل تشدید کننده آسم یا همان تریگر های آسم میپردازیم.
ریسک فاکتورهای اندوژن
- استعداد ژنتیکی: سابقه خانوادگی اتوپی دارد. یعنی فردی که از بستگان یا خانواده اش افرادی وجود دارند که به آسم مبتلا هستند، شانس بسیار بالاتری را برای ابتلا به آسم دارد. ارتباط ارثی آسم و درجه ی بالای همزمانی آن در دوقلو های یکسان، نشان دهنده وجود یک استعداد ژنتیکی برای ابتلا به این بیماری است.
درکلینیک
ارتباط آسم با پلی مورفیسم ژن های روی بازوی بلند کروموزوم شماره ۵ ثابت شده است. این ژن ها اینترلوکین های ۹ ،۵ ،۴و ۱۳ را کد می کنند که اتفاقا در ابتلا به آتوپی هم نقش دارد. ولی هنوز به طور قطع نمی توان گفت که آیا ژن های دخیل در آسم در آتوپی یابلعکس هم نقش دارند یا خیر.
- حساسیت راه های هوایی: افراد مبتلا دقیقا شرح حال می دهند که “من وقتی با بویی تماس دارم خودم متوجه می شوم که دچار سرفه یا دیس نیا می شوم.” در آن فاز اگر بیمار را PFT کنیم مشاهده می کنیم که FEV1 (حداکثر حجم هوای که ممکن است در یک زمان خاص حین بازدم از ریه ها خارج شود) آن % ۳۰ – ۲۰ افت کرده است.
- جنس: خانم ها مستعد تر از آقایان هستند.
- نژاد: بعضی از نژاد ها برای آسم مستعدترند
- چاقی: هم فاکتور مستعد کننده برای شروع است هم عاملی که کنترل آسم را سخت تر میکند.
- عفونت هایویروسی: مثلا RSV ممکن است اتیولوژی آسم محسوب شود. مخالفان می گویند این ویروس به نسبت آسم در بچه ها زیاد است و بعنوان یک confounder در آسم از آن نام برده میشود.
فاکتور های محیطی در ابتلا به آسم
- انواع آلرژن ها چه داخل خانه چه خارج آن
- انواع حساس کننده های شغلی: بسیاری از افراد هستند که شغلشان مثلا نقاشان ساختمان ها، نظافتچی ها، افرادی که در سیستم کوتنینگ کار می کنند و… با مواد محرگ سر و کار دارند. %۱۰ آسم شغلی است.
- افرادی که سیگاری غیر فعال هستند.
- افرادی که عفونت های خاص می گیند.
- آلوده کننده های هوا: در مناطق ارگانیزه مثل تهران آسم را بیشتر می بینیم.
- رژیم غذای
- افرادی که با قارچ مواجهه دارند و در محیط مرطوب زندیگ می کنند مثل خانه های کلنگی.
- داروها: ثابت شده که مصرف استامینوفن در دوران بچگی ممکن است آسم را رقم بزند.
تریگر های آسم : عوامل تشدید کننده آسم
تا اینجای کار به عوامل خطر ساز یا عواملی که در ابتلا به آسم نقش دارند پرداختیم اما از این به بعد به تحریک کننده های آسم یا عواملی که بیماری را در فرد مبتلا به آسم تشدید میکنند میپردازیم.
- آتوپی: نمی توان مریض رینیت آلرژیک را درمان کرد اما به آسم فکر نکرد . همانطور که وقتی از آسم حرف می زنیم باید کنارش به رینیت آلرژیک و انواع آتوپی ها فکر کنیم. در ۴۰-۵۰ درصد موارد کشورهای که دچار این مشکل هستند آسم و رینیت باهم اند. در %۸۰ موارد اگر نگاه کنیم اولین ریسک فاکتوری که از مریض می پرسیم در مورد سابقه اتوپی جواب مثبت میگییم. آلرژن ها یا مواد حساسیت زا خیلی زیادند اما سر دسته آن ها مایت های خانگی و همینطور شوره حیوانات بویژه سگ و گربه، سوسک، حشرات خانگی مواد شیمایی و … هستند که ممکن است موجب آسم شوند.
- ژنتیک: با بررسی دوقلو های همسان متوجه شدند که تمایل دارند یک بیماری از دسته آتوپی را بگیرند؛ مثلا اگر یک قل آسم بگیرد دیگری هم تمایل دارد همان را بگیرد. یا درماتیت یا… اما هنوز نمی توانند توضیح درستی بدهند که کدام لوکوس یا کروموزوم درگیر است یا تغییر کرده. با اینکه بیماری شایع است هنوز نمی توانند بحث ژنتیک آنرا توضیح دهند.
- میکرو ارگانیسم ها: در مورد ویروس ها RSV بیشتر از همه در مقام اتهام است اما خیلی از افراد هم می گویند RSV آنقدر شایسته است که حق نداریم آنرا با آسم کنارهم قرار دهیم. انواع دیگر مثل مایکوپلاسماها و کلامیدیوفیلاها بعنوان باکتری مطرح هستند اما توضیحی نداریم که دقیقا چکار می کنند مثلا مایکوپلاسما «باکتریال نومونیا» هم میدهد. اگر تئوری بدهیم که با حذف مایکوپلاسما آسم حذف میشود غلط است و این اتفاق نمیفتد.
- رژیم غذایی: درمورد اینکه کدام رژیم باعث تشدید آسم می شود هیچ سند محکمی وجود ندارد (غیر از حلزون و صدف دریایی که دیده شده موجب آسم می شوند) اما بعنوان فاکتور مستعدکننده موثرند. بعنوان تریگر بعضی از رنگ های غذایی مثل تارترازین (زردچوبه) مطرح هستند (ولی خیلی نمی توان گفت ایجادکننده آسم هستند) طورکلی در غذاهای که آنتی اکسیدان مثل ویتامین های A و C و امگا ۳ در آنها کم است و یا آنهایی که سدیم یا امگا ۶ بیشتری دارند شانس ابتلا به آسم بیشتر است. کمبود ویتامین D هم میتواند از علل زمینه ساز آسم باشد.
- آلودگی هوا: وقتی آسم و ارگانیزیشن باهم داریم واضح است که آلودگی هوا اضافه شده است، مثلا اوزون سولفور گازهای مختلف مشابه که توجیه کننده آن است.
- آلرژن ها: آلرژن تنفسی مثل مایت ها که کنترل آن مشکل است. نمی توان گفت دقیقا چه چیزی مایت دارد چه چیزی ندارد.(همه جا هست) می پذیریم که مایت وجود دارد ولی نمی توان برای آن کاری کرد. هم بعنوان حساس کننده هم بعنوان ایجادکننده آسم(بویژه در بچه ها) می توان از آن نام برد.
- چاقی: منظور over weight یا اضافه وزن نیست منظور BMI بیشتر از ۳۰ است. هم فاکتور مستعدکننده است هم فاکتور تشدید کننده آسم.
- فعالیت و ورزش
- هوای سرد
- دارو ها: بسیاری از دارو ها مثل بتابلاکر ها و آسپرین از تشدید کننده های آسم هستند. حتی نوعی آسم داریم به اسم آسم مرتبط با آسپرین که افرادی هستند که به دلایلی مجبور به استفاده از آسپرین هستند و به دلیل مصرف آسپرین دچار آسم هم شده اند.
- استرس
همانطور که دیدیم بعضی از فاکتور ها مثل شرایط شغلی هم ریسک ابتلا به آسم را زیاد میکنند و هم بعد از ایجاد آسم در صورت وجود و تداوم آن عوامل باعث شدیدتر شدن آسم هم میشوند.
آلرژن ها هم مواد حساسیت زای مختلفی هستند و بجز تعداد محدودی مثل گاز های سولفور و.. تعیین اینکه دقیقا چه ماده ای برای فرد مبتلا به آسم مضر هست یا نه به طور کامل میسر نیست چرا که ممکن است در عده دیگری همان ماده بدون خطر باشد.
