هایپرپرولاکتینمی یا افزایش ترشح پرولاکتین چیست؟ + علائم و درمان

هایپر پرولاکتینمی یعنی افزایش سطح پرولاکتین در خون. این حالت دلایل گوناگونی میتواند داشته باشد و همینطور عوارض مختلفی. مهم ترین عارضه این بیماری به طور مستقیم نازائی و به طور غیر مستقیم مشکلات بینایی در پرولاکتینوما است. در ادامه ابتدا با بررسی پرولاکتین و شیوه تنظیم آن این هورمون را بررسی میکنیم سپس به خود هایپرپرولاکتینمی میپردازیم.

پرولاکتین یا هورمون شیر دهی چیست؟

این هورمون یک هورمون است که به صورت ضربانی و پالسی از غده هیپوفیز قدامی ترشح می شود. میزان طبیعی هورمون ۱۰-۲۵ µg/dL در خانم های غیرباردار و ۱۰-۲۰µg/dL در آقایان می باشد. پرولاکتین به طور طبیعی در مقادیر کم در مردان و در زنان غیر باردار وجود دارد. نقش اصلی پرولاکتین، در روند شیردهی (تولید شیر پستان) است. تنظیم این هورمون بیشتر بصورت مهاری می باشد؛ دوپامینی که از هیپوتالاموس ترشح می شود و از طریق ساقه هیپوفیز قدامی می رسد، بصورت طبیعی باعث مهار ترشح پرولاکتین می شود و در شرایط طبیعی پرولاکتین به مقادیر بسیار ناچیز در بدن ترشح می شوند. ولی در دوران بارداری و پس از آن و طی شیردهی میزان ترشح آن در خانم ها بالا می باشد.

اثر هورمون

اثرات پرولاکتین در دوران شیردهی تولید و تداوم شیردهی می باشد؛ همچنین با سرکوب LH و FSH در خانم ها باعث جلوگیری از بارداری مجدد ، و تداوم شیردهی می شود. همچنین عشق مادر به نوزاد را نیز به این هورمون نسبت می دهند.

ترشح پرولاکتین ریتم شبانه روزی داشته و بیشترین میزان ترشح هورمون در هنگام خواب REM و حرکات سریع چشمی می باشد و علائم آن بلافاصله بعد از خواب است و تا ۱h بعد از خواب به میزان طبیعی خود در خون می رسد؛ این نکته از این نظر مهم است که برای اندازه گیری دقیق بیمار باید ناشتا باشد و همچنین ۱-۱.۵ ساعت قبل از آزمایش بیدار شده باشد.

کاهش ترشح پرولاکتین در خانم ها منجر به ناتوانی در شیردهی شود.

گالاکتوره یعنی خروج شیر از پستان خانمی که شیر نمی دهد و یا از آخرین مرتبه شیردهی شش ماه می گذرد.

توجه کنید گالاکتوره معمولا خود به خودی و ۲ طرفه می باشد اما گاها می تواند یک طرفه و در اثر تحریک نیز اتفاق بیافتد می شود. ساختار پرولاکتین مشابه هورمون های hpL و GH می باشد که در زمان افزایش پرولاکتین به همین دلیل علائم افزایش hpL و GH نیز ظاهر می گردد.

تنظیم ترشح پرولاکتین

دوپامین اثر مهاری خود را از طریق گیرنده های D2 اعمال می کند(مهمترین اثر تنظیمی). در بیمارانی که کم کاری تیروئید شدید دارند و TRH آنها افزایش یافته است بیمار ممکن است در مرحله اول با گالاکتوره مراجعه کند؛ بنابراین در هر بیماری که با پرولاکتین بالا مراجعه می کند:

• حتما تست بارداری باید گرفته شود.
• حتما آزمایش تیروئید بیمار بررسی شود.

TRHموجب تحریک ترشح پرولاکتین می گردد در حالی که TSH موجب مهار ترشح آن می گردد. در نتیجه افراد دچار هیپوتیروئیدی ممکن است هایپر پرولاکتینمی ایجاد گردد.

هایپرپرولاکتینمی

همانطور که در ابتدای مطلب ذکر شد، هایپرپرولاکتینمی یعنی افزایش سطح خونی هورمون پرولاکتین که عوارض مختلفی را برای فرد میتواند به دنبال داشته باشد. هر علتی که باعث آسیب به ساقه هیپوفیز شود می تواند باعث هایپرپرولاکتینمی شود. مثل ضربه، جراحی، ایسکمی، خونریزی و یا تومورهای بزرگ ناحیه که حتی ممکن است بدون عملکرد باشند اما با اعمال فشار بر ساقه هیپوفیز مانع رسیدن دوپامین به سلول های لاکتوتروف می شوند و اثر مهاری دوپامین برداشته می شود.

همچنین هر عاملی که منجر به کاهش یا از بین رفتن گیرنده های سلول های لاکتوتروف شوند باعث کاهش حساسیت هیپوفیز به دوپامین شده و بدنبال آن هایپر پرولاکتینمی اتفاق می افتد. گاهی افزایش ترشح فیزیولوژیک هورمون پرولاکتین موجب بروز هایپرپرولاکتینمی میشود. افزایش تشرح فیزیولوژیک در موارد زیر میتواند رخ دهد:

• بارداری
• شیر دهی
• تحریک قفسه سینه
• خواب
• استرس

سایر علل رخ دادن هایپر پرولاکتینمی عبارتند از:

افزایش ترشح هیپوفیزی هورمون پرولاکتین

الف) پرولاکتینوما: شایعترین تومور عملکردی هیپوفیزقدامی می باشد که اگر زیر ۱۰mmباشد میکرو و بالاتر از ۱۰mm را ماکرو آدنوم می گوییم. این تومور سبب هایپرپرولاکتینمی میشود.

ب)آکرومگالی: در آکرومگالی بعلت شباعت سلول های GH و لاکتوتروف، ممکن است همزمان افزایش ترشح GH و پرولاکتین خواهیم داشت.

آکرومگالی را در مقاله آکرومگالی چیست؟ سیرتاپیاز علائم، تشخیص و درمان بخوانید.

افزایش ترشح در اثر آسیب ساقه هیپوفیز و نرسیدن دوپامین

• تومورها
• کیست ها
• ضایعات انفیلتراتیو
• رادیوتراپی
• ضایعات عروقی
• تروما

اختلالات سیستمیک میتوانند موجب هایپرپرولاکتینمی شوند

• الف)نارسایی مزمن کلیوی (CRF): چون کلیرانس پرولاکتین کاهش می یابد در نتیجه میزان آن در خون افزایش می یابد و علائم هایپر پرولاکتینمی بروز میابد.
• ب)هایپو تیروئیدیسم اولیه (بالا بودن TRH)
• ج)سیروز کبدی: چون مقداری از دفع کبدی می باشد در سیروز نیز مقداری هایپر پرولاکتینمی داریم.
• د)تشنجات صرعی: بعد از تشنج میزان پرولاکتین خون افزایش می شود. سنجش میزان پرولاکتین خون بعد از تشنج برای بررسی واقعی بودن تشنج استفاده می شود

داروها

برخی داروها آنتاگونیست دوپامین هستند و یا مهار کننده ترشح دوپامین می باشند در نتیجه میزان پرولاکتین را افزایش می دهند و هایپرپرولاکتینمی را ایجاد میکنند. مانند:

• بلوک کننده های گیرنده دوپامین(شایعترین) : داروهای آنتی سایکوتیک مثل رسپیریدون -فنوتیازین-متوکلوپرامید
• مهارکننده های تولید دوپامین : آلفا متیل دوپا ( داروی فشار خونی که امروزه کمتر استفاده می شود و در خانم های دارای پرفشاری خون و باردار استفاده می شود و در بارداری ایمن بوده و برای جنین مشکلی ایجاد نمی کند
• اپیات ها : انواع مواد مخدر
• آنتاگونست های گیرنده H2 : سایمیتیدین- رانیتیدین – امپرازول.
• ایمی پرامین ها
• بلاک کننده های کانال کلسیمی : وراپامین(ضد فشار خون)
• استروژن

علائم هایپرپرولاکتینمی

پرولاکتین ترشح پالسی گنادوتروپین ها را مهار میکند و افزایش ناگهانی LH در وسط سیکل متوقف میسازد که این امر منجر به عدم تخمک گذاری میگردد. در مردان مبتلا به هایپرپرولاکتینمی سطح تستوسترون معمولا کاهش یافته است. علائم اصلی:

• گالاکتوره
• استئوپنی
• استئوپروز (در سنین غیر قابل پیش بینی)
• خستگی و کاهش انرژی
• تحریک پذیری را بالا میبرد (چرا که هورمون های جنسی در افزایش کیفیت زندگی نیز نقش دارند)
• همچنین افزایش پرولاکتین می تواند باعث افزایش اندروژن آدرنال در خانم ها شده و در نتیجه افزایش وزن-آکنه- هیرسوتیسم (افزایش موی زائد در خانم ها) را بدنبال داشته باشد.
• هایپر پرولاکتینمی ممکن است با اضطراب و افسردگی همراه باشد.

علائم پرولاکتینوما یا غده مترشحه پرولاکتین در زنان:

• گالاکتوره
• حساسیت پستان
• سردرد
• فقدان قاعدگی
• کاهش میل جنسی
• نازایی
• اختلالات بینایی.

علائم پرولاکتینوما یا غده مترشحه پرولاکتین در مردان:

• کاهش میل جنسی
• ژنیکوماستی (بزرگی پستان در مردان)
• سردرد
• ناتوانی جنسی
• نازایی
• اختلالات بینایی
• این بیماران ممکن است هیچ گونه علائمی نداشته باشند

گالاکتوره – علامت مهم هایپرپرولاکتینمی

ترشح شیر یا همان گالاکتوره ممکن است همزمان، قبل، یا بعد از اختلال قائدگی ایجاد شود و گاه ممکن است از نظر بالینی آشکار نباشد یا تنها در معاینه پستان تشخیص داده شود. کمبود استروزن ممکن است موجب بروز استوپنی، خشکی واژن، احساس گر گرفتگی و تحریک پذیری گردد. سرکوب LH و FSH و بدنبال آن عدم ترشح استروژن و تستوسترون در زنان معمولا اختلالات قاعدگی اولیگومنوره – آمنوره (اگر هایپر پرولاکتینمی قبل از سن قاعدگی بالا باشد می تواند منجر به آمنوره اولیه شود). گالاکتوره در مردان نادر است و موجب  اختلالات گناد، کاهش توانایی جنسی و کاهش لیبیدو (میل جنسی) میشود.

پرولاکتینوما علت ۲۰-۱۵ درصد موارد آمنوره ثانویه است. عدم تخمک گذاری بیمار با نازائی همراه است.

هایپرپرولاکتینمی در هر دو جنس موجب نازایی میشود.

درمان هایپرپرولاکتینمی

در قدم اول باید به عامل قابل بر طرف کردن توجه شود، مثلا در هایپر پرولاکتیمنی که بعلت مصرف داروی آنتی سایکوتیک ایجاد شده، مصرف دارو باید قطع شود. در اکثر مواقع درمان بصورت دارویی می باشد و خط درمان داروهای آگونیست دوپامین می باشد. داروهایی مثل کابرگولین- بروموکریپتین.

جراحی در پرولاکتینوما خیلی انجام نمی شود مگر در مواردی که داروهای خوراکی جواب ندهد یا فرد دچار اختلالات بینایی شده باشد. پس از جراحی نیز حدود ۲۰ درصد از بیماران دچار عود دوباره پرولاکتینوما می گردند.

در برخی افراد هیچ علتی برای افزایش پرولاکتین پیدا نمیشود و MRI نرمال (یا با توده های زیر ۳mm که قابل مشاهده نمی باشند) به این موارد ایدیوپاتیک هایپرپرولاکتینمی می گوییم. در هر صورت درمان متفاوت نمی باشد. در مواردی که فرد هایپرپرولاکتینمی داشته باشد (حتی با علت میکروآدنوم) و فرد علامت ندارد و یا قصد بارداری ندارد نیاز به درمان نمی باشد اما در موارد ماکرو آدنوم که احتمال بزرگتر شدن تومور وجود دارد بهتر است درمان انجام شود و اثرات فشاری برداشته شود.