لیستریا مونوسیتوژنز: ویژگی ها، بیماری زایی و درمان

لیستریا مونوسیتوژنز چیست؟

لیستریا مونوسیتوژنز یک باکتری از جنس لیستریا است. جنس لیستریا دارای هفت گونه می باشد که تنها دو گونه آن در انسان بیماری ایجاد می کنند.

لیستریا مونوسیتوژنز باسیل های گرم مثبت بی هوازی اختیاری هستند و  اغلب به صورت جفت میباشند. این باکتری وانایی رشد در دمای ۴ درجه سانتی گراد را دارد یعنی نه تنها یخچال هم ایمن نیست بلکه شرایط بهتر برای رشد را هم ایجاد می کند.

در صورتیکه قبل از کشت در ۴ درجه نگهداری شود ، بهتر رشد می کند.(Cold enrichment) و این یک کلید تشخیصی است چون باکتری های دیگر به غیر آن در این شرایط رشد نمی کنند.

ارگانیسم هنگامی که در دماهای بین ۲۰تا ۲۵درجه سانتی گراد رشد می کند. دارای فلاژل های فراوان و یک حرکت غیر معمول غلتیدن tumbling motility است ولی در ۳۷ درجه بی حرکت و یا کم حرکت است.

لیستریا مونوسیتوژنر کاتالاز مثبت است و از کربوهیدرات ها اسید تولید می کند، گازتولید نمی کند ، تست کمپ برای این باکتری مثبت است. کلنی های این باکتری در هنگامی که نور به صورت مایل از آنها عبور می کند یک هاله سبز رنگی را نشان می دهند.

نمونه که به آزمایشگاه می آید اولین کاری که می کنند رنگ آمیزی گرم است (برای تشخیص گرم مثبت یا منفی بودن) همچنین (برای تشخیص کوکسی یا باسیل بودن) سپس کشت اختصاصی و عمومی انجام میشود (ببینیم لیستریا هست یا نه) در نهایت Identification، یعنی ببینیم مونوسیتوژنز هست یا نه.

لیستریا مونوسیتوژنز بر اساس خصوصیات آنتی ژنی سطحی به ۱۳سرووار تقسیم می شود.(در اپیدمی نقش دارد و فرد را نسبت به شایع ترین سرووار یا سرووارها ایمن می کنند). سرووار ۴b به عنوان سویه اپیدمیک و مرتبط با شیوع های زیادی از لیستریوز ناشی از مواد غذایی است و سروتیپ ۱/۲bسروتیپ معمولی است که از بیماران جدا می شود.

فاکتورهای بیماری زایی لیستریا مونوسیتوژنز

• باکتری داخل سلولی اختیاری بوده که می تواند از عمل پاکسازی وابسته به آنتی بادی بگریزد.
• فسفولیپاز C دارد که بقای باکتری در داخل فاگوزوم را تضمین میکند.
• لیستریولیزین O دارد که تعداد زیادی از اریتروسیت ها را لیز می کند. سبب لیز واکوئل های فاگوسیتوز شده و سبب ورود باکتری به درون سیتوپلاسم سلولهای هدف می شود.
• پروتئین ActA که یک پروتئین سطحی است و  سبب پلیمریزه کردن رشته های اکتینی می شود.
• آهن: یک عامل مهم در تهاجم باکتری است.
• گلیسرید A نیز یک جزء دیواره سلولی که سبب تحریک پاسخ مونوسیتیک می شود ودر ارتباط با لیستریوز در حیوانات است.

لیستریا چگونه بیماری ایجاد میکند؟

لیستریا مونوسیتوژنز بوسیله پنیر و سبزیجات آلوده به بدن وارد می شود. داخل سلولهای اپیتلیال ، ماکروفاژها و سلولهای فیبروبلاست تکثیر می یابد(.داخل سلولی اختیاری) سپس عفونت درانتروسیت ها و یا سلولهای M پلاک پیر آغازمی شود. ۷نوع پروتئین اینترنالین غنی از لوسین (InlA,InlB,InlC) در اتصال به گیرنده گلیکوپروتئینی سلول میزبان نقش دارد.

پروتئین P60 فاگوسیت شدن بدرون سلول پستانداران را القا می کند. لیستریولیزین O و دو آنزیم فسفولیپاز C در آزاد شدن از غشاء فاگولیزوزوم و ورود به سیتوزول نقش دارند. درنهایت تکثیر باکتری در سیتوزول انجام می شود. همولیزین ها و پروتئین های موثر در حرکت وابسته به اکتین (ActA) از عوامل بیماریزا به شمار می
آید(حرکت بین سلولی با پای کاذب). سپس بوسیله حرکت داخل سلولی از عمل پاکسازی وابسته به آنتی بادی می گریزد. لیستریا توسط ماکروفاژ به کبد وطحال رسیده عفونت منتشره ایجاد می کند.(یعنی سیستم ایمنی به جای کشتن باکتری منبعی می شود برای عفونت و گسترش آن یعنی کمک می کند به پاتوژنز باکتری.

لیستریا مونوسیتوژنز پس از ایجاد بیماری چه علائمی را ایجاد میکند؟

سابقا تصور می شد این باکتری عامل مونوسیتوز است به همین جهت مونوسیتوژنز نامیده شد. اما امروزه این تصور دیگر وجود ندارد. بسته به شخص و قسمتی که از بدن درگیر لیستریا میشود علائم ممکن است متفاوت باشند. لیستریا می تواند باعث تب و اسهال مشابه سایر میکروب های منتقله از مواد غذایی شود ، اما این نوع از عفونت لیستریا به ندرت تشخیص داده می شود. علائم در افراد مبتلا به لیستریوز مهاجم(یعنی وقتی که باکتریها در خارج از روده گسترش یافته اند) بستگی به این دارد که آیا فرد باردار باشد یا نه.

• زنان باردار و افراد  دارای نقص سیستم ایمنی : زنان باردار معمولاً فقط تب و سایر علائم مانند آنفولانزا یعنی خستگی و درد عضلانی را تجربه می کنند. با این حال ، عفونت در دوران بارداری می تواند منجر به سقط جنین ، زایمان ، زایمان زودرس یا عفونت تهدید کننده زندگی نوزاد شود.
• بیماری در بالغین: به صورت بیماری خفیف مشابه آنفلونزا، بهمراه گاستروانتریت یا بدون آن دیده می شود. علائم آن می تواند علاوه بر تب و درد عضلانی شامل سردرد ، گردن سفت ، سردرگمی ، از بین رفتن تعادل و تشنج باشد. افراد مبتلا به لیستریوز تهاجمی معمولاً از ۱ تا ۴ هفته پس از خوردن مواد غذایی آلوده به لیستریا ، علائم را گزارش می کنند. برخی از افراد علائم بیماری را از اواخر ۷۰ روز پس از قرار گرفتن در معرض یا همان روز قرار گرفتن در معرض شروع کرده اند.
• عفونت نوزادان: باکتری در رحم مادر کسب شده و میتواند علائم زودرس و دیررس ایجاد کند. از خصوصیات علائم زودرس آن آبسه ها و گرانولوماهای منتشره در چندین عضو می باشد. علائم دیررس نیز در هنگام تولد و کمی بعد از آن کسب می شود و به صورت باکتریمی، مننژیت، مننگوانسفالیت بروز می کند.

اپیدمیولوژی

از خاک،آب، سبزیجات ،انواع حیوان و انسان ایزوله می شود. با مصرف پنیر نرم، شیر، گوشت بوقلمون ، سبزیجات خام منتقل شده و از طریق جفت مادر به جنین
میرسد. لیستریا مونوسیتوژنر در شرایط اسیدی و دمای سرد رشد می کند. باکتری در غذای آلوده نگهداری شده و در یخچال رشد می کند و تعداد آن زیاد می شود.

نوزادان، زنان باردار، مسن ها و افراد با نقص ایمنی سلولی در معرض بیماری هستند. عفونت اسپورادیک است، در تابستان بیشتر دیده میشود.میزان مرگ ومیر در بیماری های علامت دار بالاتر از مرگ و میر تقریبا همه بیماریهای منتقله از مواد غذایی است(% ۲۰-۳۰). در این بیماری عامل به صورت گوارشی وارد می شود ولی علایم سیستمیک خواهند بود.

تقریبا % ۱-۵ افراد سالم ناقل هستند.

تشخیص لیستریا مونوسیتوژنز

اگر فرد دچار عفونت گوارشی شده باشد تشخیص نمی خواهد درمان به صورت خودبه خودی رخ می دهد. اما اگر جزو علایم مننژیت بود بهترین مایع برای بررسی مایع مغزی نخاعی است. تعداد باکتری های لیستریا در مایع مغزی نخاعی کم است( ۱۰۴عدد در هر میلی لیتر) و در رنگ آمیزی گرم دیده نمی شود. اما درصورت دیده شدن به شکل کوکوباسیل های گرم + داخل و خارج سلولی دیده می شود. بعد از ۱-۲ روز انکوباسیون در بلاد آگار همولیز بتا ولی ضعیف ایجاد می کند. در محیط های انتخابی مانند agar رشد می کند این محیط را زمانی انجام می دهیم که یا اپیدمی رخ داده باشد و یا مشکوک به لیستریا باشیم.

از تست غنی سازی در سرما Cold Enrichmentبرای تشخیص این باکتری استفاده می شود. کاتالاز+ ، کمپ+ ، هیدرولیز هیپورات + ، رشد در %۶.۵نمک + ، حرکت چتری + و  هیدرولیز اسکولین نیز + است.

درمان، پیشگیری و کنترل لیستریا مونوسیتوژنز

پنی سیلین ، آمپی سیلین و جنتامایسین، اریترومایسین آنتی بیوتیک هایی هستند که در درمان لیستریوز یعنی بیماری ایجاد شده به وسیله لیستریا مونوسیتوژنر به کار میروند. لیستریا به طور طبیعی به سفالوسپورین ها مقاوم است یعنی این رفتار را به صورت ذاتی دارد و حتما به تست آنتی بیوگرام نیاز داریم. مقاومت به آمینوگلیکوزیدها و تتراسیکلین توسط پلاسمید وترانسپوزون کد می شود. ( ژنهای مقاومت از انتروکوک کسب میشود).

افرادی که در معرض خطر بالا هستند باید از خوردن غذاهای خام یا غذاهای با منشا حیوانی که به طور مختصر حرارت دیده اند، پنیر و سبزیجات خام نشسته اجتناب کنند.