توکسوپلاسما ، شایع ترین انگل تک سلولی

توکسوپلاسما چیست؟

توکسوپلاسما نیز یک جنس از خوانواده انگل های تک سلولی است که گونه توکسوبلاسما گوندی ( Toxoplasma gondii ) شایع ترین انگل تک سلولی است که تاکنون یافت شده است. در این مقاله منظور از توکسوپلاسما همان توکسوپلاسما گوندی است. انگل داخل سلولی اجباري است. تمام سلول هاي هسته دار را آلوده می کند اما RBC ها آلوده نمی شود چون سلول های گلبول قرمز هسته ندارند. واژه توکسوپلاسما از دو قسمت تشکیل شده است: ← toxonبه معنی قوس و ←plasma به معنی شکل. سلول تاکیزوئیت توکسو شبیه قوس یا کمان است.

توکسوپلاسما در انسان چه بیماری ایجاد میکند؟

توکسوپلاسما در انسان ایجاد بیماری توکسوپلاسموزیس میکند و مراحل مختلفی دارد که در ادامه بررسی میشود. توکسوپلاسما براي افرادي که سیستم ایمنی شان کامل است هیچ خطري ندارد و به صورت سرماخوردگی و آنفولانزا خود را نشان می دهد. انگلی است که عاشق مغز و چشم است و اصلی ترین علت مرگ ایدزي ها به دلیل انسفالی توکسوپلاسماست.

توکسوپلاسما براي دو دسته از افراد خیلی خطرناك است؛

• جنین: یکی از اصلی ترین دلایل سقط جنین است و ایجاد ماکروسفالی ، هیدروسفالی و عقب ماندگی میکند.
• افراد ایمونوساپرس : مثل ایدزي ها که ایجاد عفونت منتشره می کند.
  توکسوپلاسما یک انگل فرصت طلب است یعنی زمانی که سیستم ایمنی فرد کامل باشد خطی ندارد به محض اینکه سیستم ایمنی ضعیف شد خطرناك می شود.

فرد سرم منفی یعنی کسی که در تمام عمرش توکسو نگرفته است. یک سوم کل جمعیت دنیا توکسوپلاسما گرفته اند یعنی سرم مثبت اند و آنتی بادي توکسوپلاسما را در خون خود دارند.

توکسوپلاسما در طبیعت

پرندگان،پستانداران،جوندگان و انسانها همه توکسو می گیرند اما در حیوانات خون سرد توکسو دیده نشده است.میزبان اصلی تو کسوپلاسما گربه است و در هرجاي دنیا گربه باشد توکسوپلاسما هم هست. اولین بار در یک جونده در تونس پیدا شد به نام کتنوداکتیلوس گوندي.  در سلول هاي هسته دار این جونده پر از تاکی زوئیت (فرمی که قوس یا کمان دارد) بود. توکسوپلاسما می تواند تمام پستانداران خونگرم را آلوده کند.

گربه اووسیت را روي علوفه دفع می کند. و حیواناتی مثل گاو، گوسفند و خوك این علوفه ي آلوده را می خورند. کیست نسجی توي عضلاتشان تشکیل می شود. اگر گوشت، جگر و نسوج به صورت نیم پز مصرف شوند باعث آلودگی به توکسوپلاسما می شود. در انسان هم همینطور است اما به دلیل اینکه گوشت انسان خورده نمیشود انسان در این بیماري به عنوان یک بن بست بیولوژیک تلقی میشود. آلودگی به توکسوپلاسما مزایایی هم دارد.مثلا ایمنی در بارداري می شود!

توکسوپلاسما در سیکل زندگی اش چه اشکال سلولی دارد؟

• تاکی زوئیت : فرمی از انگل که حرکت و تکثیر می کند و فرم حاد بیماري را ایجاد میکند
• کیست کاذب : اندوزوئیت همان تاکی زوئیت داخل سلول هسته دار بدن که انگل واردش شده است
• کیست نسجی : فرمی از انگل که حرکت و تکثیر کند دارد و فرم مزمن بیماري را ایجاد میکند و به برادي زوئیت نبز معروف است. براي مقابله با سیستم ایمنی ما ۲۰۰۰ تا برادي زوئیت دور خود یک غشاء تشکیل می دهند(مکن است بدن ما این غشاء را بسازد) که در بافت ها تشکیل می شود.
• اووسیت : فرمی که حاصل تکثیر جنسی است و در مدفوع گربه یافت می شود است. بیضوي و حاوي دو اسپروسیست است که در هر کدام ۴ اسپروزوئیت یافت می شود.

سیکل زندگی

در گربه که میزبان اصلی است سیکل جنسی (اسپوروگونی) انجام می شود. در اسپوروگونی گامت نر و ماده با هم ترکیب می شوند
و زیگوت(سلول تخم یا oocyst) را به وجود می آورند که پر از اسپوروزوئیت است.

اووسیست رسیده توکسوپلاسما دي اسپوریک تتروزوئیک است. معمولا داراي دو اسپوروسیست است که داراي ۴اسپوروزوئیت اند.

دومیزبانه اختیاري است. یعنی یک میزبان هم می تواند سیکل را کامل کند.(یعنی خود گربه میزبان اصلی و واسط باشد). گربه ها پس از انجام اسپوروگونی اووسیست دفع می کنند. اوسیست توکسوپلاسما نارس است و در محیط بیرون و ظرف ۲تا ۳ روز (تا۵روز حتی) رسیده می شود.

هر گربه در طول دوره زندگی اش تنها یک بارو به مدت ۲تا ۳هفته ( ۱۰تا ۲۰میلیون اوسیست در هر روز) اووسیست دفع می کند.

معمولا بچه گربه ها آلوده هستند. هرگربه تنها یکبار اسپوروگونی انجام می دهد. بار هاي بعد میزبان واسط است و شیزوگونی انجام می دهد. اووسیست نارس دفع شده در مدفوع کروي است و یک اسپوروبلاست دارد که وقتی رسیده شد تقسیم می شود و تشکیل دو
عدد اسپوروسیست می دهد که هرکدام ۴ اسپوروزوییت دارند.

منبع تصویر

انسان چگونه به توکسوپلاسما آلوده میشود ؟

راه اول آلودگی: خوردن اووسیست همراه با آب و خاك و مواد غذایی است.مثلا در افرادي که در خانه گربه نگهداري می کنند: تماس با بدن گربه (گربه ها بدنشان را لیس میزنند) سپس مدفوع کردن گربه بر روي ظرف و ظروف و مواد غذایی یا آب و بعد در سبزي کاري هاي که گربه ها در انجا باشند.

راه دوم انتقال: انتقال مادرزادي است. انگل(فرم تاکیزوئید) از طریق جفت به جنین منتقل می شود. توکسوپلاسما براي مادران باردار سرم منفی یعنی مادری که پیش از بارداري مبتلا نشده است و در زمان بارداري توکسوپلاسما میگیرد خطرناک است. اما در مادران سرم مثبت (داراي آنتی بادي IgG) آنتی بادي IgG را به جنین می دهد و به این ترتیب جنین هم مانند مادرش ایمن می شود.

راه سوم آلودگی: خوردن گوشت، جگر و احشا آلوده به کیست نسجی اگر به صورت نیم پز باشند.
تاکی زوئیت و کیست کاذب فرم حاد توکسوپلاسما هستند. سلول هسته دار بدن که پر از انگل شده را کیست کاذب می گویند. کیست نسجی مرحله ي مزمن است که در عضلات، چشم، کبد، طحال و احشا است. این کیست پر از برادي زوئیت(حرکت و تکثیر کند دارد) است.

راه هاي دیگر : پیوند عضو – انتقال خون و … . از آنجایی که توکسوپلاسما فقط وارد سلول هاي هسته دار می شود، در خون هم فقط توسط گلبول هاي سفید منتقل می شود. براي انجام پیوند عضو سیستم ایمنی فرد ضعیف می شود تا پیوند پس زده نشود. دوحالت پیش می آید:

• بافت دریافتی (قلب، کلیه، کبد) داراي کیست نسجی است.
• خود فرد کیست نسجی دارد و با تضعیف سیستم ایمنی کیست ها فعال می شوند.(عفونت هاي فعال شده –reactivation cyst)

علائم توکسوپلاسما

علائم توکسوپلاسموزیس مادرزادي

شرط ابتلا این است که مادر قبلا توکسو نگرفته باشد.

• ابتلای مادر در سه ماه اول بارداري: شانس ابتلا حدودا ۲۰ درصد ولی خطرات بالایی دارد مانند سقط، ماکروسفالی (بزرگی سر)، هیدروسفالی(آب آوردگی سر) و عقب ماندگی ذهنی. در نهایت همه ي این بچه ها میمیرند.
• ابتلای مادر در سه ماه دوم بارداري: شانس . ۵۰-۳۵ درصد است. علامت ها کمتر می شوند. مانند: بزرگی کبد و طحال، تورم غدد لنفاوي، زردي، نهایتا آنسفالیت
• ابتلای مادر در سه ماه سوم بارداري: شانس آلودگی تا ۸۰ درصد بالا می رود ولی علائم خفیف می شوند. مانند: هپاتیت، تب، تهوع، شایع ترین علامت کوریو رتینیت یا التهاب شبکیه و مشیمیه در بچه ها است.

اکثر بچه هایی که توکسوپلاسما ی مادرزادي می گیرند شبکیه ي درگیر دارند و چشم هایشان اغلب اوقات قرمز است. میشود گفت که اکثر بچه ها در سه ماهه سوم آلوده میشوند و اکثرشو آن ها هم چشمشان درگیر میشود.خیلی از مبتلایان تا بزرگسالی علامتی نشان نمی دهند و مثلا در سنین ۱۸-۱۷ چشم قرمز می شود. این افراد تا آخر عمر باید دارو مصرف کنند چون خوب به درمان جواب نمیدهد و چشم از نظر ایمنی ضعیف است بنابراین درمان خیلی مشکل است.

چرا شانس عبور از جفت توکسوپلاسما در اوایل بارداري کم است؟

انتقال انگل (تاکی زویئت) ازطریق خون و گلبول هاي سفید است. در ماه هاي آخر با افزایش اندازه ي جنین خون بیشتري نیاز دارد پس احتمال عبور و آلودگی بیشتر می شود. علائم چرا کمتر می شوند؟ ماه هاي اول سیستم اعصاب مرکزي درحال شکل گیري است بخاط همین در صورت آلودگی مشکلات مربوط به این ناحیه هستند. در ماه هاي بعد سیستم ایمنی شکل گرفته و IgG از طریق جفت به جنین منتقل می
شود.

علائم توکسوپلاسموزیس اکتسابی در افراد با ایمنی طبیعی

مانند یک سرماخوردگی ساده.علائم تب و تورم غدد لنفاوي

علائم توکسوپلاسموزیس اکتسابی در افراد با ایمنی ضعیف

افراد با سیستم ایمنی ضعیف (مانند  افراد ایدزی) درین افراد عفونت کشنده و منتشر می دهد و می تواند تمام ارگان هاي داراي سلول هسته دار را درگیر کند مانند روده، کبد، طحال، قلب، مغز ،چشم و … . در مغز آنسفالیت ایجاد میکند و اصلی ترین علت مرگ ایدزي ها همین توکسوپلاسما است.

تشخیص توکسوپلاسما

• می توان از تاریخچه بیمار کمک گرفت : سابقه تماس با گربه داشته یا نه!؟ گوشت نیم پز استفاده کرده یا نه!؟
• فرد تورم غدد لنفی دارد و در موارد اکتسابی معمولا درمان سرماخوردگی دریافت میکند و با گذشت دوره علایم هم رفع میشوند و ما متوجه بیماري نمی شویم.
• می توان از غدد لنفاوي و لوزه ها بیوپسی تهیه کرد. سلول هاي هسته دار این نواحی پر از تاکی زوئیت هستند.
• سی تی اسکن بیشتر براي افراد ایدزي که دچار انسفالیت شده اند استفاده می شود.
• معروف ترین و روتین ترین تست تشخیصی براي توکسوپلاسما سرولوژي است.
• می توانیم کشت دهیم.
• می توان به موش تزریق کنیم.موش سفید آزمایشگاهی یکی از حساس ترین حیوانات براي تشخیص توکسو است.

سرولوژی در تشخیص توکسوپلاسما

اولین تستی که براي توکسوپلاسما کشف شد که گلد استاندارد هم هست تست دایتست است . این تست امروزه منسوخ شده است. به این علت که در این روش باید با تاکی زوئیت زنده کار کنیم و احتمال آلودگی وجود دارد.

از یک رنگ حیاتی (رنگی که فقط سلول زنده را رنگ میکند) مثل متیلن بلو بر روي تاکی زوئیت زنده و سرم بیمار استفاده می کنند، اگر آنتی بادي داشته باشد، تاکی زوئید ها میمیرند و رنگ حیاتی را به خودشون نمی گیرند و فرد مثبت است.

در حالت دیگر سرم بیمار آنتی بادي ندارد و تاکی زوئید ها زنده وجود دارند و رنگ به خود میگیرند در نتیجه فرد منفی است . کیت الایزا. دو تا آنتی بادي از توکسوپلاسما خیلی بررسی می شود. IgG فاز مزمن و IgM فاز حاد را نشان می دهد. دو هفته اول IgMداریم بعد به IgG سوییچ می کند.

روش سرولوژي ایراداتی دارد. از جمله اینکه:

• در افراد ایدزي و نقص اصلا آنتی بادي تشکیل نمی شود یا مقدار آن خیلی کم است که بخواهد تشخیص داده شود
• بعضی از آنتی بادي ها ماه ها در سرم بیمار باقی می مانند مثلا IgM تا ۹ ماه در سرم بیمار بالا باقی میماند. به همین خاطر تست سرولوژي خیلی قابل اعتماد نیست و بایدتست را تکرار کنیم. اما تست هاي مولکولی به علت تشخیص DNAقابل اعتماد ترند و مشکلات مانند روش سرولوژي را ندارند. و با قطعیت جواب را بما می دهند.

درمان توکسوپلاسما

سولفادیازین یا ترکیب پریمتامین به مدت ۳ هفته براي افراد ایدزي و فرم چشمی استفاده می شود.

بعضی فرم هاي چشمی باید بصورت مادام العمر از دارو استفاده کنند.

در فرم توکسوي چشمی کلیندامایسین خوب جواب می دهد این دو دارو براي خانم هاي باردار اثرات خطرناکی براي جنین دارند مثل: نقص کلیوي، از کار انداختن کبد جنین. بنابرین داروي اسپیرامایسین  براي خانم هاي باردار استفاده میشود.

توجه داشته باشید مصرف دارو حتما باید زیر نظر پزشک معالج باشد

پیشگیري از توکسوپلاسما

• آموزش به گربه ي خانگی براي استفاده از توالت فرنگی یا در باغچه!
• استفاده از دستگاه خاصی که براي استریل سازي مدفوع گربه استفاده میشود در خانه هایی که گربه خانگی دارند.
• پختن گوشت
• فریز کردن گوشت