آپنه یا وقفه تنفس در خواب یکی از بیماری های شایع است که در مردان و سنین بالاتر شیوع بیشتری میابد. خیلی از افراد میان سال وقفه تنفسی را در خواب تجربه کرده اند. بدین صورت که چند ثانیه قطع نفس موجب بیدار شدن آنها از خواب میشود. ولی آیا به همه آنها میتوان گفت بیمار؟ در ادامه‌ی این مطب از سلامتانه ما به بررسی کامل علت آپنه، عوارض، تشخیص و درمان آپنه خواهیم پرداخت.
سرفصل های اصلی که در این مطلب میخوانیم عبارتند از:
آپنه چیست؟
به قطع کامل جریان هوا به مدت ۱۰ ثانیه یا بیشتر (به دلایلی که در ادامه گفته خواهد شد)، آپنه گفته می شود. همچنین به کاهش قابل توجه جریان هوا، هیپوپنه اطلاق می گردد.
از بین اختلالات خواب ، آپنه خواب از همه مهمتر است.
برای تعریف اختلالات تنفسی در خواب و بیمار در نظر گرفتن فرد، باید حداقل ۵ حمله در یک ساعت خواب وجود داشته باشد. شیوع اختلالات تنفسی در خواب با بالا رفتن سن افزایش می یابند به طوری که در افراد مسن به ۸۰٪ می رسد.
واژه شناسی
- pnoea پسوندی به معنای «شرایط تنفس» است که با پیشوند a منفی میشود. پس apnoea به معنای توقف تنفسی قابل ترجمه است
- hyp پیشوندی به معنی کاهش است که در ابتدای هیپوپنه به کار برده شده است.
پیش از بررسی علائم لازم است در مورد این که وقفه تنفسی چگونه ایجاد میشود نکاتی را بیاموزیم.
آپنه انسدادی خواب (OSA) شایعترین سندرم آپنه خواب می باشد. ۶٪ از مردان میانسال و بالاتر به این اختلال دچار هستند؛ شیوع آن در زنان کمتر می باشد.
هر وقفه تنفس در خواب لزوما آپنه نیست
حملات گهگاهی آپنه و هیپوپنه در طی خواب طبیعی هم رخ می دهند و میزان آنها با افزایش سن، بالا می رود. پس نمیتوان هر وقفه تنفسی را بیماری در نظر گرفت
در بیماران مبتلا به این بیماری، تعداد و مدت حملات به قدری بالا می رود که سبب قطع خواب و همچنین هیپوکسمی (کاهش اکسیژن) و هیپرکاربی (افزایش CO2 خون) می شود.
شیوع اختلالات تنفسی در خواب در زنان، ۹٪ و در مردان به ۲۴٪ می رسد که نشان دهنده شیوع بالای این بیماری میباشد.
آپنه چگونه و چرا ایجاد میشود؟
در مرحله گذر بین بیداری و خواب ، ورودی سیستم کنترل رفتار کم می شود. بدین معنی که فرد کنترل کاملی بر روی تنفس و عضلات درگیر ندارد. در نتیجه اثر تحریکی هیپوکسی (کمبود اکسیژن) بر روی تنفس (که موجب افزایش تنفس میشود) کاهش یافته و همچنین پاسخ تهویه PCO2 کم می گردد. این وقایع بیشتر در خواب REM رخ میدهند.
طی شرایطی ممکن است تنفس برای چند ثانیه قطع شود. این شرایط میتواند مرکزی و از طرف مغز باشد یا این که به دلیل شل شدن عضلات حلق رخ دهد. این وقفه تنفسی بیمار را از خواب بیدار میکند.
شل شدن مجرای هوایی فوقانی در هنگام خواب موجب می گردد که راه هوایی کاملا مسدود شده و جریان هوا قطع گردد.پس از دوره های انسداد، بیمار از خواب بیدار می شود و تون عضلانی به وضعیت عادی باز می گردد و راه هوایی باز می شود. این سیکل بارها در طی خواب تکرار شده و سبب هیپوکسمی می شود.
عواقب و عوارض آپنه
با این که واضح ترین عارضه آپنه همان بیدار شدن مکرر از خواب و بدخوابی به دلیل وقفه تنفس در خواب است اما این بیماری میتواند عوارض جدی تری هم داشته باشد که معمولا ناشی از هیپوکسی هستند. در ادامه به این عوارض میپردازیم.(هیپوکسی به حالتی گفته میشود که به اندازه کافی اکسیژن مورد نیاز بدن تامین نشود که میتواند دلایل مختلفی داشته باشد)
- هیپرتانسیون سیستمیک: در هنگام انسداد مجرای هوایی، تون سمپاتیک افزایش یافته و موجب انقباض عروقی و هیپرتانسیون می شود که ممکن است در طی بیداری هم ادامه یابد.
آپنه انسدادی خواب شایعترین علت قابل شناسایی هیپرتانسیون سیستمیک می باشد.
- هایپرتانسیون ریوی: در موارد شدید بیماری، ممکن است به علت هیپرتانسیون ریوی ناشی از هیپوکسمی درازمدت و انقباض عروق ریوی، نارسایی بطن راست رخ دهد.
- درگیری قلب و مغز: با انسداد مجاری هوایی، فشار داخل قفسه سینه در هنگام دم، منفی تر می گردد. اپیزودهای هیپوکسمی موجب آریتمی های قلبی، حوادث قلبی-عروقی و مرگ و میر ناشی از همه علل می شوند. همچنین بروز سکته مغزی و بیماری های عروق کرونر، افزایش پیدا میکنند. عوارض قلبی – عروقی با درمان به کمک CPAP تا حدودی قابل برگشت هستند.
- اختلال در خواب: یکی از عواقب آپنه انسدادی خواب بیدار شدن های مکرر از خواب به ويژه در خواب REM است، لذا بیمار از فقدان خوابی که رفع خستگی و تجدید قوا میکند، شکایت دارد؛
همین بد خوابی و خوب آلودگی باعث میشود مبتلایان به این بیماری بیشتر دچار حوادث رانندگی شوند.
- دیابت و سندرم متابولیک: در مبتلایان به آپنه انسدادی خواب، بروز دیابت قندی و سندرم متابولیک، افزایش می یابد.
علائم و تشخیص
بیمار معمولا با شکایت از بیدار شدن از خواب به پزشک مراجعه میکنند. شرح حال بیمار نسبتا واضح است و میتوان عوارض جانبی آپنه را هم در نظر داشت. اولین علامت شامل سردردهای صبحگاهی، بیدار شدن های مکرر از خواب و خواب آلودگی روزانه است که بر روی فعالیت های روزانه مثل رانندگی اثر می گذارند. همسر بیمار از خروپوف شبانه و قطع نفس بیمار شکایت دارد. عدم خواب مناسب شبانه بر روی خلق بیمار اثر گذاشته و کیفیت زندگی فرد را کاهش می دهد.
تست انتخابی برای تشخیص سندرم آپنه انسدادی خواب، پلی سومنوگرافی می باشد. این تست در هنگام خواب شبانه انجام میشود. به کمک این تست، اندکس آپنه – هیپوپنه به دست می آید. همچنین پلی سومنوگرافی میتواند آپنه انسدادی خواب را از آپنه مرکزی خواب افتراق می دهد
درکلینیک
در برخی از موارد سندرم آپنه انسدادی خواب با سندرم چاقی – هیپوونتیلاسیون همراه است که به آن سندرم Pickwickian گفته می شود. در این موارد، ABG هیپوکسمی و هیپرکاپنی را نشان میدهد و در CBC ممکن است پلی سیتمی وجود داشته باشد. همچنین هیپوتیروئیدی، آکرومگالی و آمیلوئیدوز می توانند موجب ایجاد یا تشدید این بیماری شوند.
تشخیص های افتراقی
- سندرم هیپوونتیلاسیون مادرزادی مرکزی: یک اختلال نادر است که به علت موتاسیون در ژن PHOX2B ایجاد می شود. این سندرم در دوران کودکی تشخیص داده میشود.
- بیماری های انسدادی ریه: در این بیماران به علت افزایش کار تنفسی، هیپوونتیلاسیون رخ می دهد، لذا PaCO2 افزایش می یابد. کلیه ها با احتباس بیکربنات، pH شریانی را در حد طبیعی نگه می دارند. لذا در این بیماران PaCO2 بالا ولی pH شریانی طبیعی است.
در کلینیک
این بیماران قادر به افزایش دادن تهویه دقیقه ای نمی باشند، این یافته کاراکتریستیک مبتلایان به برونشیت مزمن است که به آنها Blue bloater اطلاق می گردد.
- هیپرونتیلاسیون مرکزی
درمان
درمان آپنه انسدادی خواب شامل رویکردهای رفتاری و مداخله پزشکی میشود.
در بیماران مبتلا به چاقی میتوان با کاهش وزن، اندکس آپنه-هیپوکسی را کاهش داد. همچنین بیمار بایستی از داروهای سداتیو و الكل به شدت اجتناب کنند
می توان با استفاده از فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) که توسط یک ماسک محکم روی بینی و دهان قرار داده می شود، از انسداد مجرای هوایی جلوگیری کرد. CPAP از روی هم خوابیدن مجاری هوایی جلوگیری می نماید. CPAP در بیشتر مبتلایان به سندرم آپنه انسدادی خواب مؤثر می باشد و یکی از درمان های مهم در این بیماران است.
برای برخی از بیماران استفاده از CPAP ممکن است سخت باشد. بنابراین میزان همکاری و رضایت بیماران متغیر می باشد.
آپنه مرکزی خواب
آپنه مرکزی نیز یک نوع دیگر از اما نادر از آپنه است که بیشتر در آقایان رخ می دهد و معمولا با شکل طبیعی بدن همراه است. در واقع آپنه مرکزی و آپنه انسدادی تفاوت زیادی در علائم ندارند و درواقع تفاوت آن ها در دلیل ایجاد آن هاست. در این قسمت به اختصار به آپنه مرکزی خواب میپردازیم.
تظاهرات بالینی این بیماری عبارتند از خواب آلودگی در روز، بیدار شدن های مکرر در طی شب و بی خوابی شبانه. در واقع طبیعی هست که تظاهرات بالینی و عوارض را مانند آپنه انسدادی دانست.
همانطور که گفته شد وقفه تنفسی انسدادی همیشه در خواب ایجاد میشود اما در آپنه مرکزی ممکن است بیمار، حتی در زمان بیداری هم دچار هیپوونتیلاسیون شود.
علل آپنه مرکزی خواب میتواند یکی از موارد زیر باشد:
- کاهش محرک تنفسی مرکزی
- اختلال ساختمانی در Brain Stem
- ناشناخته