آنمی فقر آهن چیست؟ تشخیص و درمان

کم خونی فقر آهن چیست؟

آنمی فقر آهن یکی دیگر از انواع کم خونی یا آنمی است. آهن یک یون مهم در بدن است که در ساخت گلبول های قرمز به کار میرود و باعث انتقال اکسیژن در بدن مبشود. میتوانید در مطلب متابولیسم آهن با جذب ، انتقال و ذخیره آهن آشنا شوید. همچنین در مطلب آنمی و انوع آن با انواع دیگر کم خونی آشنا شوید.

در ادامه به بررسی آنمی فقر آهن می پردازیم. یعنی کم خونی که در اثر کمبود آهن در بدن ایجاد میشود.

چه کسانی دچار کمخونی فقر آهن میشوند؟

اگر کسی دریافت آهنش کافی نباشد یا هدر رفت آهنش زیاد باشد مثل نامنظم بودن دوره ماهانه در زنان، خونریزی، GI Bleeding و… دچار فقر آهن میشود.

افرادی که به مدت زیادی رژیم گیاه خواری دارند به طور معمول دچار فقر آهن میشوند. خانمهای باردار حتی اگر کم خون نباشند، باید قرص آهن
مصرف کنند چون نیاز بدنشان به آهن افزایش می یابد. خانم ها نیز در حالت عادی به علت عادت ماهانه در معرض آنمی فقر آهن هستند.

کم خونی فقر آهن چگونه ایجاد میشود؟

هنگامی که در بدن فردی هدر رفت خون یا عوامل فقر آهن(اتیولوژی های فقر آهن) وجود دارد، اتفاقات زیر به ترتیب رخ میدهند:

الف) از بین رفتن ذخایر آهن

در این مرحله، Hb و MCV نرمال ولی فریتین پایین و TIBC بالا است.  پس اگر شخصی در برگه آزماشات خود چنین تظاهراتی داشت، شخص آنمی ندارد و نباید به بیمار بگوییم کم خون است. باید بگوئیم دچار کمبود ذخایر آهن شده است.
همانطور که گفته شد، در این مرحله که مرحله اولیه آنمی فقر آهن است، MCV نرمال است. پس در آنمی های نورموسیتیک باید بررسی مقدار آهن را علاوه بر سایر بررسی ها، در نظر داشته باشیم.

ب) افت هموگلوبین خون

پس از کم شدن ذخایر آهن متعاقب آن هموگلوبین افت میکند چرا که آهن در ساخت هموگلوبین به کار میرود.

ج) کوچک شدن و کمرنگ شدن اریتروسیت ها (میکروسیتیک هایپوکرومیک)

در این مرحله است که MCV کاهش می یابد. همانطور که دیدیم، در مراحل اولیه فقر آهن، MCV نرمال (در حضور TIBCبالا) و در مراحل انتهایی، MCV کاهش می یابد (میکروسیتیک). پس چه در آنمی های میکروسیتیک و چه در زمانی که MCVنرمال (نورموسیتیک) باشد در حضور TIBCبالا، باید بررسی مقدار آهن (iron study) را در نظر داشته باشیم.

بررسی آزمایش خون در فرد مبتلا به کمخونی فقر آهن

پیشتر دیدیم که با توجه به شاخص های MCV و Hb اگر به کمخونی فقر آهن شک کردیم باید بررسی های دقیق تر و بخصوص تری انجام دهیم. پس اگر کسی آنمی نورموسیتیک یا میکروسیتیک داشت،باید پروفایل آهن را برای او بررسی کنیم که شامل موارد زیراست:

• فریتین
• TiBC
• سطح سرمی آهن

اگر شخص آنمی ناشی از فقر آهن داشته باشد، به طور تیپیک آهن سرم و فریتین پایین و TiBC بالا است. در آنمی های میکروسیتیک همیشه سطح سرب را باید چک کرد. چرا که  معمولا در افرادی که با مصرف تریاک مسمومیت با سرب دیده میشود دچار آنمی میکروسیتیک نیز هستند.

TIBC : total iron binding capacity

معرف ترانسفرین است. در فقر آهن TIBC افزایش مییابد. تابلوی تیپیک فقر آهن، افزایش این اندکس است. در واقع TIBCمثل صندلی خالی های یک اتوبوس است که مسافر (آهن) ندارند و بنابراین تعداد این صندلی های خالی در آنمی فقر آهن زیاد میشود.

تفاوت آنمی فقر آهن و تلاسمی

هر دو آنمی میکروسیتیک هایپوکروم دارند. در آنمی فقر آهن RDW بالا است به عبارتی آنیزوسیتوز دارند. در واقع تالاسمی ها RBC هایشان کوچک و رنگ پریده است اما هم شکل اند ولی در فقر آهن شکل RBC ها کوچک و رنگ پریده بوده و شکل های متفاوتی هم دارند.

در فرد عادی، بین مقدار هموگلوبین و تعداد RBC ها یک نسبت خاصی وجود دارد. مثلا اگر HB=9,10باشد، RBCباید ۴یا ۴.۵میلیون باشد. یا اگر Hb=15است، RBCباید ۵یا ۵.۵میلیون باشد.
تالاسمی، اختلال در تولید هموگلوبین است و مشکلی در ساخت RBCنداریم پس، تعداد RBCها در فرد تالاسمی به طور غیر متناسب نرمال و یا افزایش یافته است. یعنی با وجود هموگلوبین پایین، شخص ممکن است تعداد RBCنرمال یا افزایش یافته داشته باشد. مثلا شخصی Hb=10و MCV=65و تعداد RBCها ۵/۵میلیون بود، بطور نامناسب نسبت به مقدار هموگلوبین، تعداد RBCها نرمال است. در این حالت گفته میشود که نتایج CBCبه نفع تالاسمی است (نه اینکه قطعا تالاسمی است).

میتوانید تالاسمی آلفا و تالاسمی بتا را نیز در سلامتانه بخوانید.

ایندکس Mens Z

𝑀𝐶𝑉/RBC اگر از ۱۳کمتر باشد به نفع تالاسمی است و اگر از ۱۳بیشتر باشد به نفع فقر آهن است.
در این کسر، در مخرج، مثلا گفته میشود تعداد RBC ها ۵میلیون است. ما در مخرج نمینویسیم ،۵۰۰۰۰۰۰بلکه مینویسیم: ۵
این کسر با مفهوم گفته شده تالاسمی هماهنگی دارد. میدانیم که MCV معرف اندازه گلبول های قرمز است که یکی از عوامل موثر در اندازه گلبول های قرمز، مقدار هموگلوبین آنهاست.
وقتی که MCVپایین باشد و RBCهم بالا باشد، یعنی در عین اینکه هموگلوبین کم است و شخص آنمی میکروسیتیک دارد، تعداد RBCهایش زیاد است که گفته شد این امر ویژگی بارز تالاسمی است در صورتیکه در یک فرد عادی باید با کم شدن هموگلوبین، تعداد RBCها هم کم میشود.

درمان کم خونی فقر آهن

کسی که فقر آهن دارد باید قرص آهن به صورت فروسولفات مصرف کند. برای درمان آنمی فقر آهن فرد باید روزانه ۲۰۰میلی گرم آهن مصرف کند.

از یک عدد قرص ۵۰ ، FeSO4تا ۶۰میلیگرم آن به صورت آهن المنتال است. پس فرد باید در روز ۳ تا ۴ قرص آهن بخورد که در اغلب اوقات برای بیمار قابل تحمل نیست. اگر فرد تحمل قرص را نداشت و یا خونریزی زیادی داشت باید آهن را به صورت تزریقی مصرف کند.

آهنها رنگ مدفوع را عوض میکنند، درد شکم میدهند و…

در درجه اول هدف از مصرف قرص آهن، نرمال شدن مقدار هموگلوبین است. مریضی که آنمی فقر آهن دارد، با مصرف قرص آهن به مدت ۱تا ۲ماه، مقدار هموگلوبینش نرمال میشود. مقدار آهن مورد نیاز برای نرمال شدن مقدار هموگلوبینفرد از طریق فرمول زیر بدست می آید:

 ۲/۳ × وزن × (بیمار 𝐻𝑏 − نرمال𝐻𝑏)

پس از طبیعی شدن مقدار هموگلوبین، همچنان مصرف آهن ادامه پیدا می کند تا ذخایر آهن پر شود ذخایر آهن بدن ما در حدود ۱گرم است پس از اینکه مقدار هموگلوبین بیمار نرمال شد، به مدت ۶ ماه تا یک سال مصرف آهن ادامه پیدا میکند تا ذخایر آهن او پر شود و نه تا آخر عمر.

موارد بالا در درمان کمبود فقر آهن هستند اما گاهی شخص باید برای پیشگیری مصرف کند مثلا زنانی که خونریزی زیاد در سیکل ماهانه دارند. که با توجه به میزان نتیجه آزمایش و … معمولا روزی یک یا دو قرص آهن باید مصرف کنند.

گفته شد که از هر قرص فروسولفات، مقدار ۵۰میلی گرم آن آهن المنتال است که از این مقدار فقط ۱۰الی ۲۰درصد آن جذب میشود. یعنی از هر قرص آهنی که مصرف میشود، نهایتا ۱۰میلیگرم آهن به بدن برسد. معمولا برای پر کردن ذخایر آهن، باید ۰/۵الی ۱گرم آهن بیمار مصرف کند.
مثلا آمپول ونوفر که حاوی ۱۰۰میلیگرم آهن است، ۵تا ۱۰عدد از آن مصرف میشود تا ذخایر آهن او پر شود.

در صورتی که در مورد کم خونی فقرآهن سوالی دارید در قسمت نظرات میتوانید سوال خود را مطرح کنید تا در اسرع وقت پاسخ داده شود.